De successiestrijd van Mechteld van Gelre

Driemaal scheepsrecht?

Mechteld trouwde drie keer: in 1336 met Godert van Loon, in 1348 met Jan I van Kleef, en in 1372 met Jan II van Chatillon. Hoewel deze huwelijken politiek strategisch waren, bleven ze kinderloos. Dit feit werd later een cruciaal nadeel in haar aanspraak op de erfopvolging van het hertogdom Gelre. In 1371, na het overlijden van haar beide halfbroers Reinoud III en Eduard, claimde Mechteld als oudste dochter uit het eerste huwelijk van haar vader het hertogdom. Haar jongere zus Maria eiste de titel echter op voor haar zoon Willem van Gulik, wat leidde tot een bittere strijd tussen de zussen.

De vraag was niet of een vrouw mocht erven; dat was in het hertogdom Gelre al lang geaccepteerd. In 1295 bepaalde koning Adolf van Nassau dat bij afwezigheid van mannelijke erfgenamen ook vrouwen de titel van hertog konden dragen. De strijd draaide dan ook om de vraag wie meer recht had: de dochter, Mechteld, of de kleinzoon, Willem. Een belangrijk nadeel voor Mechteld was dat ze geen kinderen had. In middeleeuws Europa stond dynastieke continuïteit centraal. Het gebrek aan een opvolger betekende een politiek zwakkere positie.

Burgeroorlog in Gelre

De rivaliteit tussen Mechteld en haar zus Maria maakte deel uit van een groter conflict binnen het hertogdom met de strijd tussen de Heeckerens en de Bronkhorsten, de twee dominante adellijke partijen in Gelre. Mechteld koos de kant van de Heeckerens, terwijl Maria en haar echtgenoot Willem van Gulik zich verbonden met de Bronkhorsten. Deze situatie laat zien hoe lokale machthebbers probeerden hun invloed te behouden, ondanks dat de macht steeds meer werd gecentraliseerd.

De strijd om het hertogdom werd verder gecompliceerd door Mechtelds bondgenoten. Ze vond steun bij hertogin Johanna van Brabant en Luxemburg, die zelf een vete had met Maria vanwege de gevangenschap van haar echtgenoot Wenceslas in Gulik. Johanna was bovendien een invloedrijke figuur binnen het Heilige Roomse Rijk en had directe toegang tot keizer Karel IV, wat haar positie extra gewicht gaf.

Bemoeienis van de keizer

Het conflict bereikte een hoogtepunt in 1373, toen de keizer besloot dat de gevangenschap van zijn broer Wenceslas te lang had geduurd. Een Brabants leger onder het bevel van de keizer maakte zich klaar om Gulik binnen te vallen, maar door de bemiddeling van een commissie liet Willem Wenceslas vrij. Willem betuigde zijn spijt tegenover de keizer. Als beloning werd de jonge Willem van Gulik door de keizer met het hertogdom Gelre en het graafschap Zutphen beleend. De keizer gaf hiermee een duidelijk signaal dat hij Willem steunde. De "zoen" (vrede) tussen Mechteld en Maria werd in 1376 gesloten, maar Mechteld gaf haar strijd nog niet op. Pas drie jaar later, in 1379, legde ze zich bij haar nederlaag neer, hoewel ze wel het recht behield zichzelf "hertogin van Gelre en gravin van Zutphen" te noemen. Mechteld overleed vijf jaar later, in 1384.

Bronnen:

• Voor verdere informatie over de hertogen en graven van Gelre: Archieven van de graven en hertogen van Gelre, graven van Zutphen, 0001, 0236-0243.
• Gelders Archief, Arnhem: Hertogelijk archief, Archief Mechteld 240.
• Roos in 't Velt, masterscriptie, “To a dear and merciful woman”. Exploring the letter collection of Mechtild of Guelders, duchess-pretender of Guelders, 1365-1380." (Utrecht, 2022).
• Huygens Insituut, Dimphéna Groffen, Mechteld van Gelre, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.
• Jos Benders, "De muntslag van Mechteld van Gelre (1371-1384)", in Jaarboek voor Munt- en Penningkunde, 106 (2019) 55-77.
• P.J. Meij, Het archief van de graven en hertogen van Gelre, graven van Zutphen (Arnhem 1979).

Rechten

Rogier Vonk, Erfgoed Gelderland, CC-BY