Cornelis Pijnacker Hordijk (1847-1908)

Gouverneur generaal van Nederlands-Indië (1888-1893) 

Hij komt in Nederlands-Indië aan als het land in een economische malaise verkeert. Als gevolg hiervan is zijn inkomen in vergelijking met zijn voorganger Van Rees met 28.000 gulden gekort naar circa 132.000 gulden, exclusief uitrustingskosten en reiskosten. Een salaris, zo wordt hem door oud landvoogd Loudon aangegeven, waarvan hij nog goed kan rondkomen. De bevolking is in achttien jaar tijd met twaalf miljoen gestegen naar achtentwintig miljoen inwoners. Veel inwoners zijn werkzaam bij westerse bedrijven, die nu in een crisis verkeren. Door de aanhoudende crises daalt het besteedbaar inkomen per hoofd van de bevolking. Er ontstaat hierdoor onrust. De oorzaak wordt door de bevolking gezocht in het bestuurlijk falen. Het Nederlands gezag treedt niet op tegen de inlandse vorsten welke regelmatig ernstig misbruik maken van de bevolking. Het helpt niet dat de houding van de Europese bovenlaag tegenover de Aziatische gewoonten en gebruiken inmiddels in negatieve zin is gewijzigd. Met dedain wordt op de inlandse bevolking neergekeken. De oriëntatie van de elite richt zich steeds meer op de Europese cultuur. Er zijn geluiden in Den Haag om de Indische baten te restitueren, maar door de eigen financiële zorgen in Nederland komt dit niet van de grond.  

Atjehoorlog  

Daarbij speelt er ook nog een in 1873 uitgebroken geldverslindende oorlog met het sultanaat van Atjeh. Een grote en langdurende oorlog waarin het Nederlands gezag een uiterst dubieuze rol heeft gespeeld en er aan beide kanten veel slachtoffers vallen. Diverse militaire gezaghebbers lopen stuk op de guerrillaoorlog van Atjeh en ook onder het gezag van Pijnacker Hordijk wordt de strijd met het koninkrijk niet gewonnen. In 1890 wordt door Pijnacker Hordijk een korps marechaussee opgericht die pas na zijn vertrek een belangrijke rol zal spelen bij het breken van de weerstand.  

Mensenroof 

Pijnacker Hordijk krijgt ook nog te maken met een kwestie van mensenroof. In die tijd in Oost-Indië de belangrijkste manier waarop slavenhandelaars hun tot slaafgemaakten kunnen verkrijgen na de officiële afschaffing van de slavenhandel in 1814 en de slavernij in 1860. Pijnacker Hordijk krijgt in 1891 een verzoek van het Britse gouvernement van Noord-Borneo om de tot slaaf gemaakte vrouw Dandajoe aan hen uit te leveren. Hierdoor kan zij terugkeren naar haar vermeende geboorteplek. Tevens kunnen bij uitlevering haar ontvoerders en slavenhandelaars worden vervolgd. Volgens Pijnacker Hordijk heeft Dandajoe in het onderzoek aangegeven geen wens te hebben om terug te keren naar haar geboorteplaats, het eiland Siasi. Een plaats die dan nog steeds bekend staat om zijn slavenhandel. Een gedwongen uitlevering zou een inbreuk zijn op haar persoonlijke vrijheid. Wel wordt er een onderzoek ingesteld. In het Nationaal Archief zijn de stukken nog te vinden. Zij geven een goed inzicht in de dan nog steeds aanwezige slavenhandel. Uiteindelijk blijft Dandajoe bij Wa Basoe, haar man, omdat zij weliswaar door hem is gekocht, maar zij vrijwillig heeft ingestemd met hem te trouwen.  

In 1893 keert Pijnacker Hordijk terug naar Nederland. Hij wordt lid van de Eerste Kamer. Pijnacker Hordijk overlijdt op 3 september 1908 in Haarlem. 

Deze reeks gaat over een aantal uit Gelderland afkomstige personen die een rol speelden in het kolonialisme en/of de slavernij. Erfgoed Gelderland is bezig naast de vaak goed gedocumenteerde verhalen over deze personen ook het verhaal van de onderdrukte gekoloniseerde en tot slaaf gemaakten nader te belichten. Wie zijn dit en hoe is hun leven verlopen? Hierover kunt u ook lezen in de special ‘Sporen van slavernijverleden in Gelderland’.