Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens

De Waal als barrière - Strijd aan de Waal 4

Een kaart uit 1657 met de Waal nabij Varik, tussen de Zennewijnse waard en het fort St. Andries, met oude en nieuwe reduijt

Foto 1/3

Een wachttoren op een kaart uit 1632 op de oostelijke hoek van de Kommerdijk in Gendt. Redoute is geschreven als ‘reduijt’.

Foto 2/3

‘Riviergezicht met Wachtpost’, uit 1644 is een van de weinige beelden van de wachttorens langs de rivieren.

Foto 3/3

In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs de Waal, de Rijn en de IJssel lagen linies van wachtposten die de rivieren bewaakten. Ze zijn verdwenen, maar staan nog bekend als de Mauritstorens.

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, de Waal als barrière, thema Strijd aan de Waal.

In eerste instantie werden de rivieren bewaakt vanuit bestaande gebouwen, zoals kerktorens. Vanaf 1589 liet Maurits van Nassau speciale torenachtige sterkten bouwen, ook wel aangeduid als redoutes. Daarvan verschenen er veel in 1606 toen de Spaanse dreiging langs de rivieren toenam. Zo ontstond een linie van torens die op regelmatige afstand van elkaar stonden. Ze worden Mauritstorens genoemd, naar prins Maurits, de bevelhebber die ze liet bouwen. De linie van rivieren en torens wordt wel aangeduid als Mauritslinie of Oranje Limes

Oranje Limes

De torens stonden aan de rivier, op dijken, veerdammen of verhogingen in de uiterwaarden. Ze vormden een linie vanaf Schenkenschans langs de noordoever van de Waal tot Gorinchem, langs de zuidoever van de Neder-Rijn en langs de westoever van de IJssel tot voorbij Kampen. Ze werden bemand door soldaten die alarm sloegen bij dreiging van Spaanse troepen aan de overkant van de rivier. De wachttorens stonden maar enkele kilometers van elkaar af zodat wachters elkaar van toren tot toren konden waarschuwen bij gevaar. Tussen fort Schenkenschans en Gorinchem lagen naar schatting 54 redoutes.

Vlaggen, rook en vuur

Over het uiterlijk van de torens weten we niet veel. Oude kaarten geven de indruk dat de torens vierkant van vorm waren en ongeveer acht meter hoog. Ze werden opgetrokken in hout of in steen en afgedekt met een zadeldak of een piramidedak. Op de bovenkant stonden vaak twee tot vier torentjes. Vanaf de torens gaven soldaten en dorpelingen signalen af. Overdag gebeurde dat met vlaggen en rook, in het donker met vuur. Toen met de Vrede van Munster in 1648 de Tachtigjarige oorlog voorbij was, werden de torens nutteloos. Niet één redoute is bewaard gebleven, maar ze zijn wel te zien op oude kaarten en afbeeldingen, zoals de redoutes van Bemmel, Gendt en Varik.

In het gebied van de huidige gemeente Rijnwaarden, waar nu onze landsgrens ligt, hebben langs de Rijn vijf Mauritstorens gestaan. Twee daarvan zullen weer in het landschap zichtbaar worden gemaakt in de vorm van kunstzinnig uitgevoerde uitkijkheuvels.