Spioneren voor een paar tientjes per maand

Belangrijke data

'Apeldoorn is geen gewone stad op de Veluwe, deze plaats is van wezenlijk strategisch belang. Dit was in de Koude Oorlog al zo. Vandaar dat de BVD meer mensen in de gaten hield. Grote organisaties zoals het Kadaster, de Belastingdienst en het Rijks Computer Centrum zijn er gehuisvest. Deze bedrijven bewaken en beheren de gehele administratie en de openbare registers van Nederland. Het zou heel onprettig zijn als al die data verloren gaat.

Militair belangrijk gebied

De Willem III Kazerne, in Apeldoorn, is het opleidingscentrum van de Koninklijke Marchaussee. Het is ook het hoofdkwartier van het Operationeel Ondersteuningscommando Land van de Koninklijke Landmacht. Vlakbij, in Nieuw Millingen, is het Air Operations Control Station (de radarvluchtcontrole) waar het luchtruim boven Nederland en delen van de Noordzee, in NAVO-verband, wordt bewaakt. Elk vliegtuig dat dit luchtruim in komt vliegen moet zich bekend maken. Als dit niet correct gebeurd dan stijgen er twee straaljagers op, eerst voor visueel contact, dan worden ze geëscorteerd en als het moet naar de grond gedwongen. Als het Russische vliegtuigen betreft, dan laten we die in ieder geval weten dat we niet zitten te slapen. Het kost een paar centen maar dan heb je ook wat.

Te groot om geheim te houden

Het was geen geheim dat Apeldoorn belangrijk was. Dat kon ook niet, het was te groot en er waren te veel mensen bij betrokken. Alles kon gewoon gefotografeerd worden. Op Russische kaarten was Apeldoorn heel prominent ingetekend, net zoals Den Haag en Rotterdam. Er werd altijd rekening gehouden met een aanval door Rusland.

Schuilen voor de bom

Onder een groot kantoorgebouw, vlakbij mijn huidige huis, heeft jarenlang een atoomschuilkelder gezeten. Het bevatte onder andere generatoren, een klimaatinstallatie, een ontsmettingsruimte en hurktoiletten. Tijdens een nucleaire aanval hadden zevenduizend mensen er hun toevlucht kunnen zoeken. Later werd deze ruimte een parkeergarage.

Het 'anarchistische' Poppodium Gigant

Het, licht anarchistisch georiënteerde, poppodium Gigant werd vrijwel zeker door de BVD in de gaten gehouden. We kwamen daar achter omdat we jaarlijks een feestavond organiseerden voor de vrijwilligers en hun partners. Na zo’n avond bleek dat één van de 'partners' iets had gestolen. Het jaar daarop kwam die weer op een feest, maar deze keer werd hij door mij opgewacht. Ik sprak hem erop aan en heb hem uit het pand gegooid. Toen ik ’s avonds laat naar huis wilde gaan, bleek er op mijn auto een grote kras van voor naar achteren te zitten. Ik dacht: ''Dat heeft vast die vent gedaan.''

Ik heb geprobeerd aangifte te doen bij de politie, maar die zei dat het niet kon worden bewezen. Met een van de portiers ben ik daarna naar die gast gegaan en na stevig aandringen, en een paar klappen van de portier, gaf hij toe dat hij die kras had gemaakt. Eerst deed hij zielig, toen moest hij huilen en uiteindelijk zei hij dat hij helemaal geen vrienden meer had. Hij had jarenlang voor de BVD gewerkt, gespioneerd voor een paar tientjes per maand, en daarna wilde niemand meer iets met hem te maken hebben. Hij vertelde ook dat mijn collega’s in de gaten werden gehouden vanwege een spandoek. Die hebben hem ook nog eens, hardhandig, laten weten dat hij dat niet meer moest doen. Een van hen is nu een gewaardeerd persoon in de samenleving.'

Dit verhaal is geschreven door Herma Ter Mul, lid Werkgroep Oral History Gelderland, op basis van een interview met Gerrit Steenbergen. 

Rechten

Herma Ter Mul, Werkgroep Oral History Gelderland, CC-BY-NC