Een grootse operatie

Elbe-seiten kanaal

“De eerste verdediging was het Elbe-seiten kanaal, dat parallel liep aan grens van de Deutsche Demokratische Republik (DDR). Toen dat aangelegd werd was de DDR, en daarmee de Sovjet-Unie, woedend. Men kon het waterniveau van het kanaal laten zakken. En als je dat doet, dan kan je niet meer met een amfibievoertuig van het land het water in. Dan duik je veel te snel en dan zink je. Dat was de eerste opvang. En het plan was om vanaf daar, wanneer nodig, de troepen sprongsgewijs terug te trekken.

IJssellinie

In Nederland was er de IJssel, die men met behulp van een stuw in de Nederrijn tot een enorm brede rivier kon maken in geval van nood. De mensen die de stuw en alles daaromheen aanlegden, waren van Rijkswaterstaat. Je mag in Nederland nergens met je vingers aanzitten wat met water te maken heeft, of Rijkswaterstaat moet meedoen.

De jongens die de stuw bedienden, waren sergeant of majoor en de technisch-leider was een kapitein. Alles wat eromheen zat, dat was een infanteriebataljon. Hier in Arnhem lag het twaalfde gardebataljon. Die was verantwoordelijk voor de beveiliging in de eerste periode. Later, met de modernisering van de krijgsmacht, heeft het regiment van Heutz de bewaking van het object overgenomen.  

Tankkazemat

Ter verdediging van de omgeving van de IJsellinie werden tankkazematten ingezet. Dat is een tank ingegraven in beton. Alles sloop je eruit: de motor, de versnellingsbak, alles. Hij staat op vier loopwielen en daar maakten ze een bekisting omheen. Daarover werd dan beton gestort. Ze waren uit het zicht geplaatst, men zag alleen de koepel.

Best eenvoudig, maar een veel effectievere bunker dan die uit de jaren ‘30/’40. De toren was draaibaar, dus je had een groter schietbereik. En zo’n kazemat is veel moeilijker te raken. Alleen met antitankgeschut krijg je dat voor elkaar. Bij de brug van Doesburg staat er bijvoorbeeld één, en aan de noordkant van de IJssel. In totaal zullen het er in Arnhem ongeveer zestien zijn geweest.

Verdediging van de stuw

In de rivier lagen aanhechtpunten voor versperringen die over de hele rivier heen gingen. Ze moesten drijvende mijnen en gevechtsduikers tegenhouden die de stuw konden doorbreken als die zou worden gebruikt. Ze lagen schuin over de rivier zodat ze naar één kant stroomden. Aan de kant zouden ze dan onschadelijk worden gemaakt.

Gevonden resten

Op het terrein ten noorden van Arnhem, boven begraafplaats Moscowa, waren twee schietbanen en een oefenterrein. Nu is dat een wandelgebied geworden. Toen we daar het terrein onderzochten, kwam een deel van de rivier-versperring naar boven. Die hadden ze daar ergens in een kuil gegooid. En dat was een Duitse versperring die ze uit Zeeland hierheen hadden gebracht. Dat was waar de Duitsers destijds de haven mee blokkeerden. Nederlanders zijn best wel zuinig. 

Baggerwerk en rivierpark

Het is de bedoeling dat de gemeente, als het water hoog genoeg is, de haven opnieuw laat uitbaggeren. En ze zijn nu bezig met dat rivierklimaatpark: IJsselpoort. De oude IJssellinie, maar ook het oude Fort Westervoort gaan daar een centrale rol in spelen. Je kunt het niet allemaal restaureren, daar is het te ver voor heen. Het kan wel zo goed mogelijk behouden blijven.”

Dit verhaal over Ruud van der Werff is geschreven door Kees Huntink, op basis van een interview door Lian van der Zon in het kader van een oral history project over de Defensiehaven, voor de gemeente Arnhem in 2020. De Defensiehaven was onderdeel van de IJssellinie: een verdedigingswerk dat tot haar opheffing in de jaren 1960 en daarna zo veel mogelijk geheim werd gehouden. Op 6 mei 2021 ging de documentaire 'Geheim aan de Rijn: verhalen over de Defensiehaven' in première. Benieuwd? Kijk 'm op YouTube door hier te klikken.

De verhalen over de Koude Oorlog in Gelderland zijn ook gebundeld in een magazine. Belangstellenden kunnen het magazine bestellen bij Werkgroep Oral History Gelderland, Jan van de Lagemaat. Het kost € 12,50 (€ 16,50 inclusief verzendkosten) via e-mail: werkgroeporalhistorygelderland@gmail.com. 

Rechten

Kees Huntink, CC-BY