Verdediging tegen een hoge prijs

“1945. De Tweede Wereldoorlog was afgelopen en Nederland ging aan de wederopbouw beginnen. Op datzelfde tijdstip vond in Indonesië, dat Nederland toen nog als koloniaal bezit zag, een opstand plaats. Het grootste deel van het Nederlandse leger moest daar heen. Dat duurde tot 1951 ongeveer.  

Plan C&D 

Nederland had in die tijd geen staand leger. De Britse bevelhebber Montgomery, verrekte het om het noorden van Nederland te verdedigen. Daar zag hij de waarde niet van in. Hij zei: “Die IJssel van jullie, dat is geen rivier, daar spring je zo overheen.”  

Maar als jij ontdekt dat jouw tegenstander,in het Russisch, Nederland in kaart heeft gebracht, dan denk je: ‘Waarom doen ze dat? Waar hebben ze die kaarten voor nodig?’ 

Nederland stond erop dat het noorden beter verdedigbaar zou worden en onder leiding van kapitein Haex ontstond het plan C&D. ‘C’ naar de zeventiende-eeuwse vestingbouwkundige Menno van Coehoorn. De ‘D’ stond voor Deventer, oftewel, de stuw bij Olst.  

Een ondergelopen IJsselvallei  

Ze zijn toen voortvarend begonnen, want het was in 1953 al operationeel. Er werd een haven gebouwd dat onder leiding kwam te staan van Defensie, aangelegd door Rijkswaterstaat. Als het plan in werking was gesteld, zou de stuw het water tegen hebben gehouden. Binnen een paar dagen zou dan het water in IJsselvallei dan hoger worden. In het gebied tussen Arnhem, Bemmel en omhoog naar Kampen, zou dan een twee tot vijf kilometer brede rivier komen te staan. Huissen, Malburgen, Elderveld, maar ook steden zo ver als Doesburg en Deventer, zouden zijn ondergelopen. Dat vormde dan de IJssellinie. 

De IJssellinie valt deels samen met de oude Romeinse grens en haar verdedigingswerken, bijvoorbeeld het verdedigingskamp Castra Herculis. Het leuke is dat je verschillende verdedigingswerken ziet van 2000 jaar oud, de Castra en de IJssellinie. Dat is toch wel apart.  

Dijk tussen Arnhem en Nijmegen 

Om te voorkomen dat de banddijk bij bombardementen zou worden vernietigd, werd er een dijk aangelegd tussen Arnhem en Nijmegen. Die fungeert nu als geluidswal. Voor een groot gedeelte ligt die er nog, tot aan het spoor dat omhooggaat richting het station van Nijmegen.  

Startklaar  

De stuw is een keer serieus startklaar gemaakt, tijdens de Cubacrisis. Die crisis mondde niet uit in een oorlog. Ik ben blij dat het niet gedaan is, want moet je je voorstellen wat er met steden als Doesburg, Zutphen en Deventer gebeurd was. Als het water door zo’n oude stad gaat stromen, dan gaan die huizen naar de knoppen. En het zijn wel prachtige juweeltjes die daar allemaal staan.  

De universiteit van Delft, samen met het waterloopkundig laboratorium, hebben testen gedaan. Zou het plan gewerkt hebben? Moet je je voorstellen, 1952, geen computers, geen toestellen. Allemaal houtje-touwtje werk. Het heeft gewerkt. Het zou gewerkt hebben.   

Niet langer nuttig  

Na die crisis werd de verdediging naar het oosten opgeschoven, door de vorming van de Bundeswehr in Duitsland. Eerst naar rivier de Weser en toen naar de Elbe, tot aan 1989. Het nut van IJssellinie was verdwenen. Het werd zelfs een hindernis. Het is erg onhandig als je troepen terug moeten vallen en ze struikelen over een eigen waterlinie.” 

Dit verhaal over Ruud van der Werff is geschreven door Kees Huntink, op basis van een interview door Lian van der Zon in het kader van een oral history project over de Defensiehaven, voor de gemeente Arnhem in 2020. De Defensiehaven was onderdeel van de IJssellinie: een verdedigingswerk dat tot haar opheffing in de jaren 1960 en daarna zo veel mogelijk geheim werd gehouden. Op 6 mei 2021 ging de documentaire 'Geheim aan de Rijn: verhalen over de Defensiehaven' in première. Benieuwd? Kijk 'm op YouTube door hier te klikken. 

De verhalen over de Koude Oorlog in Gelderland zijn ook gebundeld in een magazine. Belangstellenden kunnen het magazine bestellen bij Werkgroep Oral History Gelderland, Jan van de Lagemaat. Het kost € 12,50 (€ 16,50 inclusief verzendkosten) via e-mail: werkgroeporalhistorygelderland@gmail.com.