Romeinse militaire uitrusting en paardentuig van de Hunerberg te Nijmegen

Gelderse Archeologische Kroniek 2020

Inhoud van een kuil: ijzeren helm van het type Weisenau, een ijzeren schildknop en een bronzen huidschraper.

Dolk ('pugio') en bijbehorende met zilver en rood email ingelegd schede uit het fort van het Tiende Legioen.

Gedurende de laatste 70 jaar zijn op de Hunerberg te Nijmegen grote delen opgegraven van het legerkamp uit de Augusteïsche periode (19 tot 16/12 v. Chr.) en van het fort van het Tiende Legioen ('castra') en het daarbij behorende kampdorp ('canabae legionis') uit de periode 70-104 n. Chr. Bij deze opgravingen zijn ruim duizend fragmenten van militaire uitrusting en paardentuig gevonden. In 2019 en begin 2020 zijn al deze fragmenten geïnventariseerd en gepubliceerd in de reeks ‘Auxiliaria’ van de Radboud Universiteit.

Bescheiden militaire activiteit

Wat direct opvalt is dat maar een zeer klein aandeel van de vondsten uit de periode van het Augusteïsche legerkamp dateert. Dit kamp wordt vanwege zijn omvang vaak aangeduid als dubbel-legioenskamp, maar het is sterk de vraag of er daadwerkelijk ooit twee volle legioenen in gehuisvest waren. Verreweg de meeste vondsten dateren uit de tijd dat het Tiende Legioen op de Hunerberg was gestationeerd. Slechts negen stuks paardentuig kunnen na 120 n. Chr. worden gedateerd. Mocht er na het vertrek van dit legioen nog een detachement op de Hunerberg achtergebleven zijn, dan kan dit dus nooit van grote omvang zijn geweest. De vondst van een Laat-Romeinse werppijl ('plumbata') wijst op bescheiden militaire activiteit in deze periode.

Gevonden wapens

Het plotten van de verspreiding van het vondstmateriaal binnen de 'castra' en 'canabae' brengt verschillende interessante patronen aan het licht. Zo ligt het bijvoorbeeld wel voor de hand dat fragmenten van pantser relatief vaker voorkomen binnen het legioenskamp, maar niet dat wapens vrijwel gelijk over het kamp en het kampdorp zijn verdeeld. Burgers mochten wapens bezitten en onder specifieke omstandigheden ook in het openbaar dragen, bijvoorbeeld tijdens de jacht en als bescherming op reis. Toch zou men verwachten dat er binnen het kamp meer wapens zouden zijn gevonden. Iedere militair beschikte immers over minimaal drie wapens: een zwaard, een dolk en een of meerdere lansen.

Productie van wapens

Een mogelijke verklaring voor het relatief veel voorkomen van wapens in het kampdorp is dat deze hier mogelijk werden gemaakt, in elkaar gezet of gerepareerd. Er zijn verschillende aanwijzingen voor de productie van militaire uitrusting in de Nijmeegse canabae. Zo werden hier onder andere halffabricaten gevonden van scharnieren van platenpantser ('lorica segmentata') en werd een kuil aangetroffen met daarin vier benen zwaardgrepen. De kuil bevond zich direct ten zuiden van een gebouw dat vanwege de aanwezigheid van grote hoeveelheden slakmateriaal en smeltkroesfragmenten als werkplaats wordt geïnterpreteerd. Mogelijk werden hier dus zwaarden geproduceerd of samengesteld uit elders gemaakte halffabricaten. Er zijn ook aanwijzingen voor het recyclen van oude of beschadigde uitrusting. Een voorbeeld hiervan is een wangklep van een helm die in repen is geknipt.

Zie voor een uitgebreid artikel: Veen, V., van der, 2020: Roman military equipment and horse gear from the Hunerberg at Nijmegen. Finds from the Augustan military base and Flavio-Trajanic castra and canabae legionis, Nijmegen (Auxiliaria 18). Gratis te downloaden via de Radboud Repository.

Dit verhaal is onderdeel van de Gelderse Archeologische Kroniek 2020.