Vreemde bewoners van ‘De Schaffelaar': de Bescherming Bevolking

De opknapbeurt van 'De Schaffelaar'

De burgerlijke of civiele verdediging, waaruit de Stafschool Bescherming Bevolking zou voortvloeien, werd in 1952 wettelijk geregeld door vaststelling van de Wet BB en de Wet op de Noodwachten. Al in 1951 was de organisatie op papier grotendeels gereed. In december van dat jaar was mijn vader vanuit de HVD benoemd tot ‘inkoper Burgerlijke Verdediging, afdeling Barneveld’. Als officiële oprichtingsdatum van de Stafschool werd 2 februari 1951 aangehouden.

Op die dag opende de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, mr. F.G.J.C.M. Teulings, de ‘Stafschool’ in ‘De Schaffelaar’ welk gebouw in mei 1950 door de Dienst Maatschappelijke Zorg was verlaten. Het noodverzorgingstehuis was verhuisd naar Baarn. Daarna was er zelfs even sprake van geweest het gebouw te slopen maar dat ging gelukkig niet door. Het gebouw bleek na oplevering volledig te zijn uitgewoond. Overal lekte het, de plafonds waren gedeeltelijk ingestort, de muurbekleding was losgeweekt en de boventrap uit de muur weggerot. Naast hun normale werkzaamheden – de mijnopruiming, zoals al eerder ter sprake kwam – slaagde de HVD er vanuit Arnhem in om in vrij korte tijd het gebouw volledig te herstellen en in te richten.

In de Barneveldsche Courant van 22 juli 1950 stond daarover dan ook het volgende bericht: ‘In het kasteel ‘De Schaffelaar’ wordt hard gewerkt sinds het leeg staat. Het wordt aanzienlijk opgeknapt en zal binnenkort dienst gaan doen als opleidingsschool voor politie, brandweer en luchtbescherming, dat wil zeggen: hier worden dan de leidinggevende personen op dit gebied gevormd.’ Ondanks de verbouwing bleef het tochten in het kasteel en voor veel cursisten was het een waar doolhof. Er was weliswaar centrale verwarming in het gebouw aanwezig maar die was meer ‘centraal’ dan ‘verwarming’, als we het verhaal van J. van Bommel, de hoofdredacteur van het blad ‘De Paladijn’, mogen geloven.

Door het vertrek van de Molukkers in 1955 naar ‘De Biezen’ kwamen ook de naast het kasteel staande barakken voor de school beschikbaar. Zo ontstond er meer accommodatie en konden er meerdere cursussen gelijktijdig worden gegeven. Volgens de Barneveldse Courant van 17 augustus 1955 waren de barakken met name bedoeld voor de huisvesting en opleiding van buitengewoon dienstplichtigen die voor de mobiele colonnes van de BB zouden worden opgeleid.

Begin van de opleiding

Begin 1951 kon de eerste directeur, de oud-commandant van het district Gelderland van de Natres, kolonel G.A. Geel uit Ede, het zijn kleine staf en veel gastdocenten, aan de opleidingen beginnen. Tot die staf behoorde ook de oud-hoofdredacteur van de Barneveldse Krant, R.H. Hardeman die als secretaris was aangesteld. Vaste docenten werden de overste KNIL bd M.Ch. de Reede en commissaris van politie K. Rijpma. Opvallend is dat Geel, zijn opvolger C.D. Toet en andere vroegere officieren, veelal militaire functies in het voormalige Nederlands-Indië hadden bekleed. In tegenstelling tot wat er met onze Molukse militairen gebeurde, werden er voor de Nederlandse (soms Nederlands-Indische) beroepsmilitairen wél vervangende functies in ons land gevonden.

Er werd begonnen met wekelijkse ‘stafcursussen’, voor dertig lokale hoofden bescherming bevolking, maar al vrij snel groeide de behoefte aan korte oriënteringscursussen voor tal van autoriteiten zoals de Commissarissen van de Koningin, burgemeesters, brandweercommandanten, directeuren van GGD’s, commissarissen van politie, alsmede voor de pers. In de eerste jaren werden er honderden hoofdinstructeurs en buitendienstassistenten opgeleid die in 1955 bij de lokale organisaties tot taak kregen de opleiding, oefening, werving en binding te stimuleren. Bij het afscheid van directeur Geel in 1955 memoreerde deze trost dat sinds 1951 niet minder dan 12.000 personen, om welke reden dan ook, de school hadden bezocht. Cursussen, excursies alsmede vergaderingen van hoofden en kringhoofden van de BB zorgden voor dit respectabele aantal.

In de school beschikte men over een collegezaal, een zaal waarin een maquette van een denkbeeldige stad stond opgesteld – door middel van een rookgenerator konden er vervolgens hele wijken ‘in brand worden gestoken’- en een modern uitgeruste sein- en commandozaal met mobilofoon en andere zendinstallaties. Buiten ‘De Schaffelaar’ werd een ruïne nagebouwd en stonden er enkele (nissen)loodsen voor de opslag van materiaal.

Koude Oorlog

In 1958 werd gestart met de eerste cursussen over de gevolgen van een kernwapenexplosie die slechts enkele dagen duurde. Heel wat langer duurde de opleiding in het kader van de ABC-dienst (Atomaire-, Bacteriologische en Chemische oorlogsvoering), de eerste BB-dienst die bemand werd door noodwachtplichtigen. Ten tijde van de Koude Oorlog werd de rol van de Stafschool steeds belangrijker. Ook landelijk werd er veel meer aandacht aan de burgerlijke (zelf)bescherming besteed. Veel mensen legden noodrantsoenen (rijst bijvoorbeeld) aan en in menig toilet of meterkast hingen de wenken van de BB ‘voor eerste hulp in het gezin of door buren bij rampen’. IJverige kinderen tekenden al snel een ‘k’ voor het woord rampen, vooral als de wenken in het toilet waren opgehangen.

Verhuizing van de stafschool

In de Barneveldse Courant van 25 maart 1961 kwam een bericht voor dat de burgemeester van Putten, jhr.mr. Quarles van Ufford, zou hebben meegedeeld dat het Rijk het huis ‘De Vanenburg’ aldaar zou hebben aangekocht om er vervolgens de Stafschool in onder te brengen. Als reden werd opgegeven dat de eigenaresse van ‘De Schaffelaar’. Mevr. J.L.A. Clifford Kocq van Breugel-Baronesse van Nagell, het voornemen zou hebben om zich met haar gezin weer in Barneveld te vestigen. Opnieuw deed het gerucht de ronde dat het kasteel dan zou worden afgebroken om plaats te maken voor een moderne villa.

Op 3 mei 1962 vertrok de Stafschool BB inderdaad naar Putten. Na de verhuizing bleven de opleidingen nagenoeg gelijk. Door de veranderde opvattingen over de burgerlijke verdediging alsmede het overhevelen van taken naar andere rampenbestrijdingsorganisaties kwam de organisatie BB in de jaren tachtig van de vorige eeuw zwaar onder druk te staan en werd uiteindelijk opgeheven. Jammer eigenlijk want in de landen om ons heen, zoals België en Duitsland (Technisches Hilfswerk) bestaan ze nog steeds en bieden bij rampen, zoals overstromingen, hulp onder andere door het vullen van zandzakken en dergelijke. Nederland doet dan meestal een beroep op het steeds meer inkrimpende en meestal op een buitenlandse missie verkerende  leger.

Dit verhaal is eerder gepubliceerd in de Barneveldse Krant.

Rechten

Gerjan Crebolder