Veluwse herders en hun schaapskuddes

Een lange historie

Vijfduizend jaar geleden maakten mensen al gebruik van bos en heide om hun vee te weiden. Hierbij maakte men voornamelijk gebruik van runderen en varkens. Ook brandde men stukken bos af en door de daarop volgende akkerbouw werd de grond schraler waardoor meer heide ontstond. Met het afplaggen van de heide kon deze gebruikt worden als dakbedekking, brandstof en vermengd met de schapenmest uit de schaapskooi, als mest voor de schrale zandgronden.

Willem Koestapel, een van de laatste in zijn soort

Het rondtrekken door Nederland werd halverwege de vorige eeuw steeds moeilijker door verdergaande stedenbouw en uitbreiding van de infrastructuur. Willem Koestapel was een van de laatste nog rondtrekkende herders door geheel Nederland. Aan het eind van zijn leven kreeg hij, vanwege zijn slechter wordende gezondheid, huisvesting op de Loenermark. Een grote overgang voor een persoon die vrijwel zijn hele leven in zomer en winter onder de blote hemel had geslapen bij zijn kudde en de hond. In 1961 overleed hij op 86 jarige leeftijd. In Gelderland zijn er tegenwoordig in verschillende natuurgebieden nog rondtrekkende kuddes te zien met de herder en hun honden. Het rondtrekken met een kudde schapen met herder en hond(en) wordt gescheperde schaapskudde genoemd. Op 16 december 2016 is het houden van gescheperde schaapskuddes van traditionele landschaaprassen in Nederland erkend als immaterieel erfgoed.

Het Veluws Heideschaap

Op de Veluwe werd voornamelijk het Veluws Heideschaap gehouden, omdat het een schaap is dat geen hoge eisen stelt aan voeding. Hierdoor is het mogelijk om de schapen op de schrale heide te houden. Deze schapen werden vooral om de mest gehouden. Voor het vlees of wol zijn ze minder geschikt. Het ras verdween halverwege de 19e eeuw nagenoeg toen, door kunstmest, de noodzaak van stalmest verdween. In de jaren vijftig kwam het Veluws Heideschaap weer onder de aandacht om heide te onderhouden voor natuurbehoud. Het is gelukt om het schaap weer terug te fokken.

Kom zelf kijken

Een van de schaapskuddes met Veluwse Heideschapen loopt met een schaapsherder op de Loenermark. Er lopen regelmatig met de kudde ook heidekoetjes mee welke een ander graaspatroon hebben. Bij de schaapskooi staat nog een schaapsherder huisje 'Steinhul' genaamd.

Met dank aan Jorien Jas en Ciska van der Genugten van Geldersch Landschap en Kasteelen.

Bronnen

• Kijk daar....een kudde schapen, Martine Otten, uitgever Kontrast 2007, ISBN 978-90-78215-31-8. blz. 16-21.
• Bezoekersinformatie Loenermark 
• Verhalen van en over Willem Koestapel
• Tekst en melodie van het oud-Hollandse liedje 'Op de grote stille heide'
• Over het behoud van het erfgoed en de hedendaagse vraagstukken betreffende traditionele schaapherders

Meer informatie

• Een wagen vol verhalen: De carrière van een schaapsherder
• Een wagen vol verhalen: Traditioneel schapenscheren

Rechten

Olga Spekman