Papierproductie op de Veluwe

Vierhonderd jaar papierproductie in het natuurgebied

In eerste instantie zal de Veluwe niet snel geassocieerd worden met industrie. Toch speelt het natuurgebied al sinds de zestiende eeuw een grote rol in het produceren van een veel gebruikt product: papier. De vele beekjes, meertjes en riviertjes bleken in het verleden bij uitstek geschikt voor de aanleg van papiermolens. Maar liefst 168 papiermolens waren in werking in 1740. Ook nu, bijna driehonderd jaar later, wordt er nog steeds papier gefabriceerd. Van een grote kartonfabriek tot een kleine molen waar op ambachtelijke wijze papier wordt gemaakt, ze bevinden zich alle op en rondom de Veluwe.

De geschiedenis van de papierindustrie op en rondom de Veluwe brengt ons terug naar het einde van de zestiende eeuw. Rond 1590 werden de eerste papiermolens gebouwd, met name op de Zuid-Veluwe in de buurt van Renkum. Niet veel later nam ook het aantal molens op de Oost-Veluwe sterk toe. Rond 1740 waren er 168 molens in werking, maar dit aantal nam in de tweede helft van de achttiende eeuw sterk af. In de negentiende eeuw kregen de molenaars te maken met de opkomende industrialisatie. De kleine molenbedrijfjes konden de modernisering van de papierindustrie niet bijbenen en moesten sluiten of werden omgebouwd tot wasserijen.

Komst stoommachine

De moleneigenaren die wel het geld en de middelen hadden om hun bedrijven te moderniseren, gingen geleidelijk over op het gebruik van de stoommachine. Zodoende ontstonden er enkele grote papierfabrikanten aan het begin van de twintigste eeuw, bijvoorbeeld papierfabriek Schut in Heelsum, Papierfabriek De Halve Maan, Van Gelder Papier in Apeldoorn en Cartonfabriek Weduwe J.W. Schut in Loenen.

Internationale concurrentie

In de loop van de twintigste eeuw kregen de grote fabrieken te maken met zowel voor- als tegenspoed. De papierindustrie had flink te lijden onder de recessie van de jaren twintig en de depressie van de jaren dertig. Tevens kreeg de Nederlandse papierindustrie te maken met geduchte concurrentie van de Duitse papierfabrikanten. In de jaren ’50 begon de papierindustrie op de Veluwe aan haar laatste opmars: het ging weer goed in de wereld van het papier.

Nog altijd papierproductie

Toch hebben veel fabrieken aan het eind van de twintigste en het begin van de eenentwintigste eeuw hun deuren moeten sluiten. Overnames door multinationals mislukten en de grote fabriekshallen kwamen leeg te staan. Deze gebouwen werden afgebroken of zijn overgenomen door nieuwe bedrijven uit andere bedrijfstakken.
Gelukkig is de papierindustrie niet volledig verdwenen uit het gebied. In Loenen wordt nog steeds op ambachtelijke wijze papier geproduceerd in Papierfabriek De Middelste Molen en de voormalige Kartonfabriek Lona (voormalige Cartonfabriek Weduwe J.W. Schut) maakt nu deel uit van de kartonmultinational Smurfit Kappa. Het zijn deze bedrijven die nog steeds het bewijs vormen van de eens zo bloeiende industrie op de Veluwe. Wat er ook gebeurt, de Veluwe zal altijd verbonden blijven aan dat ene product: papier.