Een dorp van rubberarbeiders

Wonen in Heveadorp

De manier waarop arbeiders in het verleden woonden en leefden is tegenwoordig wellicht lastig voor te stellen. De herinnering aan het arbeidersleven is in de gemeente Renkum echter nog tastbaar aanwezig. In de woonkern Heveadorp staan nog verschillende blokken arbeidershuizen. Deze werden aan het begin van de eeuw in Engelse landhuisstijl compleet met rieten dak gebouwd voor de werknemers van de rubberfabriek Hevea.

In 1914 verhuisde de Groningse fabrikant Dirk Frans Wilhelmi zijn rubberfabriek naar Doorwerth. De werknemers van deze nieuwe fabriek, de Heveafabriek, moesten natuurlijk worden gehuisvest. Om dit te realiseren bouwde Wilhelmi aanvankelijk 97 woningen: 83 voor de gewone arbeiders en 14 voor het hogere personeel. De verschillende huizenblokken – vernoemd naar de Indische eilanden waar het rubber vandaan kwam – stonden al snel bekend onder de naam Heveadorp.

Het licht uit

En een dorp was het, ondanks dat het in de loop der jaren flink groeide in reactie op het toenemend aantal arbeiders (in 1939 telde het bedrijf 1500 werknemers ). Het dorpse zat met name in het sociale karakter van Heveadorp. De sterke band met elkaar en de fabriek had echter ook zijn nadelen. Zo werd de elektriciteit geleverd door Hevea en dat betekende dat om twaalf uur ’s avonds het licht uit ging.

Staken in de oorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam de fabriek in handen van de Duitsers. Toen in het voorjaar van 1943 bleek dat 30.000 vrijgelaten Nederlandse krijgsgevangen alsnog zouden worden weggevoerd, ontstond er onrust in het land. Personeel in verschillende bedrijven legde het werk neer. Zo ook in de Heveafabriek. Zeven van hen moesten het echter met de dood bekopen: zij werden door de Duitsers geëxecuteerd.

Het einde van de fabriek

De fabriek fuseerde in 1962 met Vredestein, de werkzaamheden werden naar elders verplaatst en eind jaren ‘70 werden de fabrieksgebouwen gesloopt. Een groot deel van de arbeiderswoningen is gelukkig wel bewaard gebleven. Het voormalige arbeidersdorp werd in 2010 officieel een dorp.

Kleurenfoto: Arbeiderswoning.

Zwart-witfoto: Collectie Gelderland - Gelderland in Beeld

Video: Heveadorp 100 jaar, Jan Boelens