Tolhuis-Lobith in Rijnwaarden

Grensverleggende tolheffing

In 1222 ligt er al bij Oud-Lobith een grafelijk Tolhuis, dat op den duur onbruikbaar wordt door de veranderde loop van Rijn en Waal. Reinald I van Gelre krijgt daarom rond 1307 toestemming om in Lobith een nieuwe burcht te bouwen. De heren van Gelre bezoeken deze burcht die de tol op de Rijn moet beschermen, met regelmaat. Zo krijgt dit Tolhuis een belangrijke bestuurlijke en strategische functie. De vaste bewoner van de burcht is echter een kastelein.

Wisselende bezetters en een functie als gevangenis

Tijdens de twisten tussen de families Van Heeckeren en Bronkhorst in 1355 lossen de bezetters van het Tolhuis elkaar af. In 1372 wordt er weer gevochten om deze aan de rivier liggende burcht. Bijna honderd jaar later, in 1465, houdt Adolf van Gelre zijn vader Arnoud gevangen in het Tolhuis, waarvan zijn moeder Catharina van Kleef sinds 1459 eigenaresse is geworden.

Twistappel tussen Gelre en Kleef

Als opvolger van hertog Adolf van Gelre schenkt de Bourgondiër Karel de Stoute kasteel Tolhuis aan zijn neef hertog Jan van Kleef. Dit is tegen de wil van Catharina van Kleef. Het conflict wordt beslist door een troepenmacht uit Kleef die in 1479 het Tolhuis bezet. Ondanks Gelders protest blijft het kasteel behoren tot het hertogdom Kleef. Door vererving wordt het Tolhuis later bezit van de keurvorsten van Brandenburg en de koningen van Pruisen.

Overspoeld, niet door water maar door rampen

De Fransen steken in het rampjaar 1672 bij Lobith de Rijn over en richten enorme schade aan de grote toren waarvan de muren drie meter dik zijn. Het kasteel vervalt tijdens de zeventiende en achttiende eeuw, doet dienst als steengroeve en wordt langzaam maar zeker afgebroken.

Bovengronds nog een schamel restant

Gelderland krijgt pas na het Congres van Wenen in 1816 de grond van het kasteel en omgeving terug via een Grenstraktaat met de Nederlandse Staat. Bij de Markt in Lobith liggen ondergronds nog funderingsresten. Bovengronds bevindt zich aan de Rijnzijde van Lobith het zogenaamde Schipperspoortje, waarvan een muur ooit tot het poortgebouw van het kasteel behoorde.

Bron:

• Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 438-440.

Rechten

Ben Boersema, Erfgoed Gelderland, CC-BY