Sloop van een zinloos fort

Liever verdedigen dan aanvallen

Nederland is in militair opzicht bepaald een opgave voor het leger dat dit grondgebied moet verdedigen. Het terrein is vlak, zelfs in de meest heuvelachtige delen. De westelijke provincies liggen weliswaar achter brede rivieren en meren, maar de infrastructuur in dit dichtbevolkte gebied is heel kwetsbaar. Het is lastig om vanuit Nederland een aanval op te zetten, als dat al een Nederlandse traditie zou zijn. En dat is het niet bepaald. Nederland heeft altijd meer ingezet op de verdediging dan op de aanval. Grote veldslagen heeft het Nederlandse leger zelden gewonnen, maar op het gebied van vestingbouw en verdedigingswerken heeft het een rijke traditie. In de moderne oorlogvoering hebben zulke werken echter geen zin meer, en het idee van een statische defensie is allang opgegeven. Zover was het halverwege de achttiende eeuw nog lang niet. Nederland lag bezaaid met vestingsteden, forten en schansen, nog afgezien van kunstig bedachte waterlinies. Elke opening in het terrein waarlangs een vijandelijke aanval uit zuid of oost zou kunnen doorbreken, werd dichtgestopt.

Geen schot gelost

Zo’n stop was fort Geldersoort, dat in 1741-42 werd aangelegd op de zuidelijke Rijnoever onder Westervoort. Het diende als dekking van een sluis waarmee Rijnwater in de IJssel kon worden geleid, waardoor de IJssel een formidabele barrière zou worden tegen een aanval vanuit het Oosten. Tenminste: dat dacht men. Toen er eenmaal een aanval kwam, een Franse in 1795, kwam die vanuit het Zuiden. Vanuit Fort Geldersoort is nooit een schot gelost. Vijfentwintig jaar later viel het besluit om het maar te slopen, nadat de defensieve waarde van een volgelopen IJsseldal in twijfel was getrokken. Een ijzeren hak, waarvan een stukje van de steel nog bewaard is gebleven, zou kunnen zijn gebruikt bij de sloop in 1820. Hij werd bij een proefopgraving in 2009 gevonden in een uitbraaksleuf van de bastionmuur van het fort. Het werktuig draagt een inscriptie: R:D:B. Of dat de naam is van een eigenaar of van een militaire eenheid, is niet bekend. Grappig genoeg werd na 1945 het concept van een verdedigbaar IJsseldal nog éénmaal van stal gehaald. Er werd een nieuwe inlaatsluis gebouwd op bijna dezelfde plaats als de oude. Ook die heeft zijn defensieve functie voorgoed verloren.

Rechten

Evert van Ginkel