Panorama Arnhem

Van geliefd panorama tot veranderde skyline

Het panorama dat ooit zo werd geroemd om de heuvels, de omliggende bossen en oude bouwwerken — de torenspitsen van de Eusebiuskerk en Walburgkerk die vaak dienst deden als bakens in het landschap — is ingrijpend veranderd. Talloze kunstenaars zijn er in voorgaande eeuwen aan de oever van de Rijn neergestreken om het vast te leggen, maar sinds het begin van de 20e eeuw is deze aandacht van de artistieke wereld tanende.

De neergang van het genre landschap- en stadsschilderkunst werd al in de 19e eeuw ingezet en zette zich voort in de 20e eeuw. De opkomst van de fotografie speelde daarin een belangrijke rol. Foto’s gaven een waarheidsgetrouwer en vollediger beeld, en de aandacht verplaatste zich van het maken naar het verzamelen van schilderijen. De meeste stadsgezichten van Arnhem werden door het Gemeentemuseum in de periode tussen 1945 en 1965 aangeschaft en behoren nu tot de vaste collectie.

Arnhem door de ogen van kunstenaars

In de 17e, 18e en 19e eeuw was er regelmatig een kunstenaar op de oever van de Rijn of in de landelijke gebieden rondom Arnhem aan het werk. Tientallen bekende en minder bekende schilders en tekenaars portretteerden de Rijnstad. Alle schilderijen, tekeningen en prenten samen geven een fraai historisch beeld van de stad — binnenkort te zien in de vaste opstelling van het Historisch Museum — en bieden inzicht in de voorkeuren van kunstenaars in verschillende perioden. Niet iedereen streefde de werkelijkheid na: velen maakten gebruik van hun artistieke vrijheid en keken naar de stad door de bril van hun eigen tijd.

Zo gaf Cornelis Springer in het midden van de 19e eeuw een romantisch beeld van Arnhem. Hoewel de stad als eerste in Nederland haar vestingwerken had geslecht, schilderde Springer ze toch. Ook andere veranderingen, zoals de nieuwbouw en de rokende schoorstenen van de industrie, bleven vaak buiten beeld. De schilder August Knip gaf bijvoorbeeld niet de stad, maar de dieren op de voorgrond de hoofdrol in zijn landschappen.

Een inspiratiebron in heuvels en historie

Het aantrekkelijke van Arnhem was voor veel kunstenaars vooral de heuvelachtige omgeving met bossages en oude bouwwerken — een verademing voor wie uit het platte, waterrijke westen van het land kwam. De Westerbouwing, de Duno boven de Betuwe uit, de villa’s en landhuizen in de bossen bij Oosterbeek: allemaal idyllische plekken die tot de verbeelding spraken.

Maar ook de binnenstad werd talloze malen vastgelegd. Al deze verbeeldingen samen maken het mogelijk een stap terug te zetten in de tijd en een beeld te vormen van het Arnhem van weleer.