Kasteel en landgoed Nergena bij Bennekom

Belangrijke ligging van Bennekom

De naam Bennekom komt in de loop der eeuwen vaak voor. In een akte van 1288 staat voor het eerst Beringhem vermeld. Zijn huidige naam krijgt het dorp in 1600. In een opgegraven waterput in de vorm van een uitgeholde boomstam treffen archeologen aardewerken scherven aan uit de Karolingische periode, die loopt van 700 tot 1000.

Bennekom ligt dicht bij de oversteekplaatsen van grote rivieren en dicht bij de oost-westroutes die van Duitsland via Arnhem naar Utrecht lopen.

Tussen Gelre en het Sticht

Kasteel Nergena komt in 1340 in historische documenten voor en staat aan het Rhenense veengebied. Het is eigendom van de hertog van Gelre, dat in de dertiende en veertiende eeuw uitgroeit tot een krachtige en zelfstandige staat. Daardoor bedreigen verschillende vorsten het hertogdom. Het Sticht Utrecht is dan een vorstendom waar de bisschop van Utrecht de macht heeft. Hiertegen moeten de Gelderse hertogen zich verdedigen. Een linie van Gelderse kastelen moet de vijanden afschrikken. Kasteel Nergena maakt deel uit van die verdedigingslinie.

Oud kasteel en herenhuis

Na 1340 duikt de naam Nergena opnieuw op, in 1510 in de stichtingsakte van het altaar voor de Sint Anthoniskerk in Bennekom. Het ‘oude’ kasteel Nergena wordt in de loop van de vijftiende eeuw verwoest. De haardplaat uit dit kasteel overleeft en is te bezichtigen in het Kijk- en Luistermuseum in Bennekom.

Aan het eind van die eeuw, in 1497, is het landgoed in het bezit van het geslacht Van Sallandt. Op de plek van het kasteel Nergena verschijnt het ‘Herenhuis Nergena’. Elders op het landgoed bevindt zich vanaf 1647 een boerderij met de naam ‘Klein Nergena’. Het landgoed vererft en komt vervolgens in handen van de geslachten Van Wees en Van Balveren. In 1664 vindt verkoop plaats aan Lubbert van Eck. Zijn geslacht, dat al die jaren de functie van ambtsjonker in het Ambt Ede vervult, bewoont het landgoed 146 jaar lang. In de oude kerk in Bennekom staan nog een ambtsjonkersbank en een Nergenabank.

Bloei en neergang van het landgoed

In 1731 tekent Cornelis Pronk Huis Nergena. Dit is de enige afbeelding die ervan bestaat. Het landgoed breidt zich steeds verder uit, zoals in 1771, wanneer de heer van Roosendael een deel van zijn grondgebied in Bennekom verkoopt aan de heer van Nergena. Deze ontvangt daardoor extra pachtinkomsten.

In de Franse tijd, van 1795 tot 1813, vermindert de rol van de adel. Bovendien heeft Samuel Baron van Eck geen erfgenamen en verkoopt hij het inmiddels uitgebreide landgoed Nergena in 1810 aan de belastingeninspecteur Gerard van Hasselt. Deze verkoopt op een veiling het grootste deel van het landgoed aan de burgemeester van Bennekom, Hermanus Prins.

Het nieuwe Nergena

De nieuwe eigenaar laat het Huis Nergena in 1815 afbreken. In 1901 legt Catharina Prins de eerste steen bij de uitbreiding van de boerderij ‘Nergena’ aan de Langesteeg 21, niet ver van de plaats waar het oude kasteel stond. In de voorgevel staat nog de naam ‘Nergena’. Tot het overlijden van Catharina in 1916 blijft Nergena in het bezit van de familie Prins.

In 1952 begint langs de huidige Mansholtlaan/Dreeslaan, in de stijl van dit huis, de bouw van het Rijksinstituut voor het Rassenonderzoek van Landbouwgewassen. Het hoofdgebouw en de bijgebouwen zijn enigszins in de stijl van het oude huis opgetrokken en gelegen rond de oude ‘Grote Vijver’ van Nergena. Inmiddels is dit gebouw onder meer in gebruik door een administratiekantoor. De zonnewijzer is nog afkomstig van het vroegere kasteel.

Bronnen:

• Jan Vredenberg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 222–226.
• Ad Nooij, Het landgoed Nergena, in: De Kostersteen 109, augustus 2009, p. 4–14.
• Het ontstaan van het dorp Bennekom | Mijn Gelderland.
• Geschiedenis van het landgoed Nergena – Leefbaarheid De Kraats en Nergena.
• Kasteel Nergena / Rond Ede / Verdwenen plekken / Historische plekken / Toen en nu | Atlas van Ede.
• Kasteel Nergena te Ede / Gelderland Nederland.
• Ambtsjonkers | Mijn Gelderland.

Rechten

Ben Boersema, CC-BY