Johannes Fontanus

Calvinistische predikant

Portret van Johannes Fontanus (1564-1615), predikant in de Palts en te Arnhem

Johannes Fontanus (1545-1615) was de grote wegbereider voor de verspreiding van het calvinisme in Noordelijk Gelderland. Het sterkst in Arnhem, waar hij 37 jaar predikant was, en op de Veluwe. Maar ook in het rivierenland en in de steden Zutphen en Nijmegen heeft hij zijn invloed laten gelden. Dat zijn gaven ook buiten het gewest werden gewaardeerd, moge blijken uit het feit dat hij de leider was van de delegatie predikanten uit vijf gewesten die in 1611 bij de Staten-Generaal en bij Oldebarnevelt ging pleiten voor het bijeenroepen van een nationale synode, toen nog tevergeefs.

Calvinisme in Arnhem

In Arnhem heeft Fontanus in 1578-1579, samen met stadhouder Jan van Nassau, de overgang van de stad van het katholicisme naar de reformatie geforceerd. In de jaren na 1600 richtte hij zijn strijdlust steeds meer tegen een nieuwe wat minder strenge calvinistische stroming, die toen ontstond en die onder andere aangehangen werd door zijn twee Arnhemse collega’s. Deze Remonstranten delfden in Arnhem het onderspit doordat de stedelijke overheid Contra-Remonstrants bleek. Gewestelijk en landelijk gebeurde datzelfde even later door het ingrijpen van stadhouder Maurits (1618).

Strenge leer en voorschriften

Fontanus was niet alleen streng in de leer, maar ook streng in voorschriften voor het dagelijkse gedrag van iedereen. Dronkenschap, dansen, ganzentrekken, kermis, overspel en andere verstoringen van de openbare orde werden door hem fel veroordeeld, wat trouwens de katholieken voorheen ook hadden gedaan. Meer specifiek calvinistisch was zijn ijveren voor zondagsheiliging en het ageren tegen loterijen.

Grote Gelderlander

Fontanus was niet uit op persoonlijk gewin. Hij nam genoegen met een matig salaris en ondersteunde vaak hulpbehoevenden. Hij was ook een moedig man, hij durfde in Nijmegen te gaan preken toen daar de pest heerste (1598) en hij durfde een vijandige menigte in Huissen te trotseren bij een bezoek aan dat stadje (1610). Hij heeft een blijvend stempel op een groot deel van Gelderland gezet.