Françoise Wilhelmina Maria barones Bonger-van den Borch van Verwolde (1887-1975)

Samenleven van bewoners met personeel

Na het overlijden van een (oud)tante Sophia Juliana barones van der Borch van Verwolde (1793-1890) betrekken de ouders van Françoise, Allard van der Borch van Verwolde (1842-1919) en Paulina Adriana Jacoba barones van Zuylen van Nijevelt (1846-1926) in 1890 het huis Verwolde. Direct na hun intrek worden een aantal technische voorzieningen aangebracht zoals elektriciteit, centrale verwarming en een personenlift. De inrichting van het huis blijft als vanouds gericht op het traditionele gebruik van een buitenhuis, waarbij familie en personeel samenleven in het huis. De personeelsverblijven liggen in het souterrain.

Op stand

Het Huis Verwolde ligt in die tijd tamelijk afgelegen. Door de mooie omgeving is het een aantrekkelijke bestemming voor familie en vrienden. Het bezoek verblijft in deze tijd vaak meerdere weken. Er geldt een vaste dagindeling. 's Ochtends gaan de gasten hun eigen gang en in de middag is er tennis, croquet of wordt er geroeid. Wanneer er gasten zijn, geldt er tijdens het diner een kledingetiquette met een smoking voor de heren en geklede japonnen voor de vrouwen.

Verhoudingen met boeren en pachters

De familie tracht de afstand ten opzichte van de boeren en pachters te matigen door een gemoedelijke omgang met hen. De verjaardag van de moeder van Françoise wordt groots gevierd. De bewoners van de naburige buiten worden uitgenodigd evenals de boeren uit de omgeving. Na het avondeten volgt een bal met muziek van de harmonie in de tuin. Nadat de bewoners zich hebben terug getrokken gaat het boerenbal nog uren door.

Er worden regelmatig jachtpartijen gehouden. Het jachtrecht is sedert 1923 afgeschaft. Het was op landgoed Verwolde inmiddels gebruik met de betrokken boeren overeenkomsten te sluiten. Het jachtgezelschap, vaak van adelijke vrienden, mogen hierdoor tegen een vergoeding van 0,75 gulden per hectare gebruik maken van de landerijen. Toch blijven er nog een aantal feodale gebruiken behouden. Zo moeten de boerderijen op het landgoed ieder jaar een kip per schoorsteen leveren. Dat dit niet van harte ging blijkt wel uit het feit dat de magerste kippen worden aangeleverd. Tevens moeten de boeren het vervoer verzorgen van de was en goederen van en naar Zutphen tijdens de marktdag.

Eerste Wereldoorlog

Na de eerste wereldoorlog verandert er veel. Veel landgoedeigenaren hebben inmiddels veel minder financiële armslag. Dit komt door de verhoging van de loonkosten en waterschapslasten en het verlies van Russische beleggingen ten gevolge van bolsjewistische revolutie van 1917. Ook op huis Verwolde wordt personeel ontslagen, zoals een aantal tuinmannen. Zij vinden weer werk bij huis Twickel. Het jaarlijkse feest wordt niet meer gehouden en mede door de verbeteringen van het vervoer met auto en stoomtram werden de logeerpartijen behoorlijk ingekort.

De maatschappelijke positie van Françoise

In haar jeugdjaren wordt Françoise door gouvernantes opgevoed. In 1904 gaat zij voor een jaar naar een kostschool in Zwitserland. Zij moet zich hiermee op een latere carrière als gehuwde vrouw of hofdame voorbereiden. Van haar vader krijgt zij geen toestemming om na dit jaar verder te studeren. Ook mag zij niet ongetrouwd het huis verlaten. Er zit voor haar daarom niet veel meer op dan actief te worden in diverse besturen zoals het Jonge Vrouwen Gilde. Op drieëndertigjarige leeftijd gaat zij, direct na de dood van haar vader, in Amsterdam studeren en haalt daar haar doctoraal Franse letterkunde.

Van Parijs naar Almen

Toen haar moeder in 1926 overleed ging het landgoed naar Willem Hendrik Emile van der Borch van Verwolde (1882-1969). Een reden om te vertrekken naar Parijs. Hier volgt zij colleges aan het college de France. Daar leert zij ook haar man, kunstverzamelaar Andries Bonger (1861-1936) kennen, waarmee zij in 1934 op zevenenveertigjarige leeftijd zal huwen. Andries overlijdt twee jaar later. Na de Tweede Wereldoorlog neemt zij de kunstcollectie mee naar het huis Groot Have te Almen. Na haar overlijden wordt de collectie Bonger aan het Rijk overgedragen en opgenomen in de lijst van Nederlands beschermd cultuurbezit. Veel schilderijen worden in het van Gogh-museum bewaard.

Bronnen en verder lezen:

• Herinneringen aan Verwolde en zijn bewoners in de tijd van mijn jeugd , F.W.M. Bonger-van der Borch van Verwolde (1887-1975) Alphen aan de Rijn 2006, ISBN 978 90 64698057.
• Ileen Montijn, Borch van Verwolde, Françoise Willemina Maria barones van der, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.
• De nieuwe mens, Auke van der Woud, uitgeverij Prometheus-Bert Bakker, 2015, ISBN 978 90 35142916.

Rechten

Olga Spekman, 2022, CC-BY-NC