De som der Deelen

Vrijland

Vrijland werd in de tweede helft van de negentiende eeuw aangelegd. De naam is een verwijzing naar de beteugeling van de heide. In 1870 plantte een bosbouwer er een lanenstelsel waartussen productiebossen geplant werden. Hij bouwde er ook een villa. Met de bouw van Fiegerhorst Deelen kwam dit terrein direct ten zuiden van de start- en rolbanen te liggen. In het noorden lag het vooroorlogse vliegveldje. De ligging van het landgoed was aantrekkelijk voor de bouw van een onderhouds- en reparatiecomplex, de werf. Het landgoed bood camouflagemogelijkheden. Er verrezen 18 gebouwen. Alle gebouwen verkeren in grote mate in oorspronkelijke staat. Het complex is als enige in Nederland uit de oorlogsperiode nog compleet.

Junkershalle

Deze is van de firma Junkers en werd daarom als ‘Junkershalle’ aangeduid. Junkers had een patent op de vernuftige spantenconstructie verkregen. De constructie bestond uit losse profielsegmenten waarmee een spant gebouwd kon worden. De onderdelen werden aan elkaar geklonken, waarna ze opgericht konden worden met een krik. Zo ontstond een boogconstructie waarmee een grote overspanning mogelijk was. De Deelense Junkershalle werd aan de zijkanten voorzien van werkplaatsen. De gevels werden met scherfwerende muren opgetrokken, inclusief vensterluiken. Tot 2008 stond op de vliegbasis Gilze-Rijen ook een Junkershalle. Na afbraak hiervan is de Junkershalle op Deelen het enige overgebleven exemplaar in Nederland.

Bijbehorende gebouwen

De bijbehorende gebouwen bestaan uit een kantoorgebouw, expeditiegebouw, motoren-wasgebouw, radiowerkplaats, motorenwerkplaats, accuwerkplaats, kabelmagazijn, verfspuiterij, magazijnen, parachutevouwerij, wapenwerkplaats, forse transformatorhuizen, een centraal ketelhuis en twee fietsenstallingen. Het ontwerp van de gebouwen is zorgvuldig afgestemd op hun functie. Zo heeft de accuwerkplaats een overstekend dak. Hierdoor konden accu’s droog vanuit de auto het gebouw in- en uitgebracht worden. De wapenwerkplaats werd buiten het complex aan de rolbaan gebouwd. Het gebouw is zo geconstrueerd dat bij een explosie de druk het pand makkelijk kan verlaten.

Klein Heidekamp

Voor de staf van NJG1 werd een apart complex gebouwd. Het werd in een halfopen plek in het bos gebouwd. De gebouwen stonden rond een brink. Er waren twee grote gebouwen: een officiersmess en het stafgebouw van NJG1. De dienst- en legeringsgebouwen werden daar ogenschijnlijk nonchalant omheen gebouwd, inclusief een centraal ketelhuis, badhuis voor de manschappen en een garagegebouw voor de voertuigen van de staf. De commandant van de staf had er zijn woning, niet ver van de poort af. Het complex moest er vanuit de lucht als een oud dorpje uitzien.

Groot Heidekamp

Dit complex bood onderdak aan allerlei diensten die de Luftwaffe op het vliegveld nodig had zoals kantoor- en dienstgebouwen, legering, sportvoorzieningen, een hospitaal, een gasontgiftingsgebouw, een garagecomplex, een transportdienst en kleinere bouwwerken als kolenopslagplaatsen en een overdekte fietsenstalling. Het kamp heeft drie centrale ketelhuizen en is gedeeltelijk rond twee brinken gegroepeerd. Er werd een officiersmess en een onderofficiersmess gebouwd.

Klik hier voor de overige gebouwen en complexen op vliegbasis Deelen in de gemeente Arnhem

René Vossebeld, fragment uit het artikel 'Het belang van Deelen’.