De grensstreek Gelderland - Utrecht

Utrecht: Zicht op Wageningen 1730

Foto 1/3

Utrecht: Neder-Rijn bij Rhenen

Foto 2/3

Utrecht: Grebbeberg

Foto 3/3

Utrecht en Gelderland hoorden vanaf de vijfde eeuw lange tijd tot hetzelfde Frankische rijk. In de achtste eeuw nam de Karolingische dynastie, waar ook Karel de Grote toe behoorde, het bestuur van dit rijk over. De Karolingisch keizers schonken vanaf de elfde eeuw grote stukken land aan de Utrechtse bisschoppen. Op die manier creëerden ze Het Sticht Utrecht. De bisschop heerste hier als vorst, en had dus wereldlijke macht, over de stad Utrecht en de huidige provincies Utrecht, Overijssel, Drenthe en de stad Groningen.

Deze tekst is onderdeel van de fietsroute Gelderse Grenzen gemaakt bij het Erfgoedfestival 2018: Over grenzen van Gelderland.

Eeuwenlang conflict

Het jonge graafschap Gelre raakte in dezelfde periode al snel in conflict met Het Sticht Utrecht over het bezit van de Veluwe. Tussen beide gebieden vonden eeuwenlang gewapende gevechten plaats. De Utrechters hadden het daarbij meestal voorzien op Wageningen en de Gelderlanders vielen op hun beurt Amersfoort aan. De moerassige grensregio tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug bleef al die tijd een onherbergzaam niemandsland. Pas nadat Gelre in 1543 ook onderdeel was geworden van de Zeventien Provinciën, werden de twee gewesten vreedzame buren.

Veenlandschap

De vrede maakte de weg vrij om het moeilijk begaanbare grenslandschap in cultuur te brengen. Men begon met grootschalige veenafgravingen. Ook werkten beide gewesten samen aan het onderhoud van de Grebbedijk tussen Rhenen en Wageningen, die de Gelderse Vallei tegen overstromingen moest beschermen. Het grensdorp met de toepasselijke naam Veenendaal ontstond. Het hoorde tot 1960 deels bij Utrecht en deels bij Gelderland. Na grenscorrecties viel het binnen de grenzen van de provincie Utrecht.

Grebbelinie

In het midden van de achttiende eeuw kwam op de grens van Utrecht en Gelderland een waterlinie tot stand. Deze Grebbelinie lag tussen de Grebbeberg en de Zuiderzee en was bedoeld om Holland te verdedigen tegen vijandelijke aanvallen. In 1939 werd de linie na jaren van verwaarlozing weer in gebruik genomen. Na de Duitse inval van mei 1940 is er hevig – maar voor Nederland tevergeefs – om gevochten. Met zijn forten, batterijen en andere verdedigingswerken kenmerkt de Grebbelinie nog steeds het grenslandschap tussen Gelderland en Utrecht.