Beekbergerwoud, de geschiedenis van een verloren oerbos

Topverhalen van de Historische Verenigingen

Het Beekbergerwoud op een kaart uit 1866

Foto 1/3

Advertentie met aankondiging van verkoop in Arnhemsche Courant uit 1869.

Foto 2/3

Mannen in een koffiehuis met een biljart door Jacob Ernst Marcus uit 1814.

Foto 3/3

Als je op een kaart uit de negentiende eeuw kijkt dan zie je vlak onder Apeldoorn een oerbos, ook wel Het Beekbergerwoud. Een moerasachtig gebied, dat lastig te begaan was. Vanwege de onaangetaste natuur was het een geliefde plek bij plantkundigen. Het bos heeft in 1869 plaatsgemaakt voor landbouw, om arme bewoners een beter bestaan te bieden. Het zorgde voor werk en voedsel. Hoe zag dit oerbos eruit? En hoe werd het gebruikt?

Drassig moerasbos

Het Beekbergerwoud, ter plaatse 'Het Woud' genoemd, of in het plaatselijk taalgebruik 'Het Wold', behoorde tot de Lierdermark. Het gebied was bij natuurliefhebbers zeker wel bekend, maar de kans dat Het Woud onaangetast zou blijven was te verwaarlozen. Dat heeft als hoofdoorzaak dat Nederland behoefte had aan landbouwgrond voor werkgelegenheid en voedselvoorziening. De woeste gronden van de markengenootschappen leverden te weinig op.

Het drassige natte moerasbos was moeilijk te betreden, daar er het grootste gedeelte van het jaar tot tachtig centimeter water stond. Alleen tijdens strenge winters konden mensen uit de omgeving het bos in om hout te halen. En soms bij hele droge zomers dreven boeren hun koeien het bos in voor verkoeling. Het woud bestond uit elzen, essen en wilgen. In de hogere delen groeiden ook eiken. Het moerasbos, omringd door enorme heidevelden, kende een grote diversiteit aan bomen, struiken en vogels. Plantkundigen trokken er graag naar toe om de rijkdom te zien en te beschrijven.

Koninklijke besluiten & kunstmest bezegelen het lot

Koning Willem I stimuleerde al de verdeling van de markegronden, door wettelijk vast te leggen dat een waardeelhouder al de verdeling van een hele mark kon eisen. De meeste markengenoten vreesden echter dat door het opsplitsen en ontginnen van de woeste gronden hun agrarische bedrijfsvoering in gevaar kwam. Zij weigerden hieraan mee te werken. Een Koninklijk Besluit van 24 juni 1837, dat de mogelijkheid bood van overheidswege pressie uit te oefenen om tot grondverdeling over te gaan, drukte het verzet de kop in. Het opheffen van het markenstelsel raakte in een stroomversnelling. De markenwetten van 1847 en 1886 bezegelden het lot van de marken. Een katalysator was de uitvinding van de kunstmest.

Verkoop van 'Het Woud'

Het Beekbergerwoud bleef heel lang buiten de menselijke greep om tot kap over te gaan. Maar eind negentiende eeuw waren de leefomstandigheden in het gebied armoedig en was de landbouw in opkomst. Daarom besloten de eigenaars van het gebied om het woud te verkopen.

In augustus 1869 hingen overal aanplakbiljetten met de tekst: ‘BELANGRIJKE VERKOOPING van het EEUWEN OUDE ELZENWOUD te BEEKBERGEN’. Niet veel later vond de verkoop plaats in het koffiehuis de Harmonie te Arnhem. De koper was Barend van Spreekens uit Velp en hij betaalde 111.005 gulden.

Hij wilde de bomen kappen en verkopen en de grond bewerken voor landbouw. Daarom vroeg hij medewerking van bewoners uit de buurt. Het project verschafte aan veel arbeiders werk. Sommigen woonden in hutjes in de buurt. Een kleine honderd man hebben aan het project gewerkt. De laatste boom werd in 1871 gekapt. In 1871 begon de bouw van de boerderij en de stallen aan de Woudweg in Engelse landschapsstijl. De kenmerkende gebouwen staan er nog, bijvoorbeeld bij Tuincentrum de Woudhof.

Natuurmonumenten en herstel Het Woud

Later is een gedeelte van het voormalige oerbos van boeren opgekocht door de vereniging Natuurmonumenten, die het woud weer zoveel mogelijk in oude glorie wil herstellen.

Dit is een samenvatting van het oorspronkelijke artikel van H. van Lohuizen, gepubliceerd in het periodiek van Oudheidkundige Vereniging De Marke (1980). De inhoudsopgaves van alle jaargangen van het periodiek staan online op de website van de Vereniging. Het volledige artikel van H. Van Lohuizen is online te lezen: 'Het Beekberger Woud'.