Barnstenen sculptuurtjes

Barnsteen

Barnstenen sculptuurtjes komen in de Romeinse tijd meestal uit graven van vrouwen en meisjes met rijke inventaris, die tot de bovenlaag van de bevolking moeten worden gerekend. Diverse antieke auteurs noemen barnsteen als een geliefd materiaal voor sieraden voor de vrouw en wijzen ook op de heilzame werking ervan wanneer het als amulet werd gedragen. Waarschijnlijk was het juist deze combinatie van onheilafwerende en vermoede medicinale werking, en bovendien de decoratieve aspecten van barnsteen, die het materiaal zo gewild maakten. 

Barnsteen is een versteende hars die vooral langs de kust van de Oostzee werd gewonnen. Het werd door Romeinse handelaars opgekocht en door ateliers in Noord-Italië gesneden tot beeldjes en snuisterijen. Door het vervoer over grote afstand was barnsteen kostbaar en een luxegoed. Volgens de Romeinse schrijver Plinius de Oudere (1ste eeuw) moest voor een klein beeldje meer worden betaald dan voor een aantal gezonde slaven!

Voorwerpen

De meeste barnstenen voorwerpen in het Nijmeegse graf, zoals de kam, het kleine amfoortje, het sculptuurtje van een beer en de ring, lijken niet bedoeld te zijn om in het dagelijks leven te gebruiken. Waarschijnlijk zijn zij speciaal als geschenk voor de dode gemaakt en hadden zij een symbolische betekenis in het grafritueel. De slapende Amor met naar beneden gerichte, uitdovende fakkel symboliseert de gelukzalige, eeuwige slaap van de overledene en de naar beneden gevallen guirlande duidt het einde van het leven aan. De hanger in de vorm van een vissenpaar kan zijn gedragen als amulet met heilzame kracht, die de drager  beschermde tegen schadelijke invloeden. Vissen werden in de klassieke oudheid beschouwd als symbool voor de reis naar het hiernamaals en als symbool van onsterfelijkheid. 

Schelpen zijn, net als vissen, veelvuldig aanwezig in de grafkunst als symbool van onsterfelijkheid en ook van vruchtbaarheid. De drie staven met barnstenen kralen worden beschouwd als spinrokkens die, gezien de kostbaarheid en kwetsbaarheid van het materiaal, geen functie zullen hebben gehad in het dagelijks leven. Waarschijnlijk zijn het symbolen van de vrouwelijkheid en de huiselijke nijverheid of verwijzen ze naar de drie schikgodinnen (de Parcae of Fata), die de loop van het menselijk leven en de lengte ervan bepalen door de levensdraad te spinnen en af te knippen. Het doosje met het Amor-kopje kan in het dagelijks leven misschien wel zijn gebruikt, bijvoorbeeld voor het opbergen van kleine sieraden, zoals ringen.

Auteur: Dr. Annelies Koster, conservator archeologie en provinciaal depot voor bodemvondsten bij Museum het Valkhof in Nijmegen.