Op het kerkhof

Begraafcultuur en onderhoud van het kerkhof

Het kerkhof bij de Teresiakerk. Eén van de drie rooms-katholieke begraafplaatsen in Apeldoorn. Het jongste. Een kerkhof en een begraafplaats lijken hetzelfde. Maar nee, een kerkhof is een hof, een tuin om, een kerk. Een begraafplaats kan overal zijn. Dit werd mij uitgelegd door de administrateur van het kerkhof van de Teresiaparochie aan de Haagwinde in Apeldoorn.

Geschiedenis

De kerk met het bijbehorende kerkhof zijn gebouwd, aangelegd in 1939. De wijding vond eveneens plaats in dat zelfde jaar. De eerste teraardebestelling vond ook in dat jaar plaats. Het graf is tot op heden terug te vinden ergens ongeveer in het midden van het kerkhof. De kerk lag te midden van de weilanden met hier en daar een boerderij en wat huizen. “Zevenhuizen heette dit buurtschap”. De woonwijk Zevenhuizen werd in de jaren 60, 70 van de vorige eeuw om de kerk heen gebouwd.

De kerk met zijn kerkhof ligt nu helemaal ingeklemd tussen de bebouwing en kan niet verder uitgebreid worden. In het verleden heeft twee keer een uitbreiding plaatsgevonden. Waarvan het dempen van de omliggende gracht er één was. Er is plaats voor 775 graven, waarvan 30 urnengraven en 100 kindergraven. Van die 775 graven zijn er 610 ingevuld. Heel vaak gevuld met twee overledenen. Bij de aanleg werd besloten op dit kerkhof in twee lagen te begraven. De grondwaterstand in dit gedeelte van Apeldoorn was in die tijd erg hoog. Vandaar ook de gracht om het kerkhof. Na de aanleg van de woonwijk werden er vijvers gegraven waardoor de waterafvoer beter werd en de gracht overbodig. Enige jaren geleden werd de gracht gedempt en kon er op die strook bij elke rij graven, vijf graven naast geplaatst worden. Staande op het kerkhof is aan de hoogte van de heg ook nog goed te zien (de heg is daar lager) dat er een gracht is geweest. Ook kun je, zeker als je er opmerkzaam op wordt gemaakt (zoals ik door mijn begeleider) zien welke de oudere graven zijn en welke de latere. De paden naast de graven die in later jaren werden gegraven zijn breder. Dat heeft te maken met de machines die tegenwoordig op het kerkhof gebruikt worden om een graf te graven of te openen. Vroeger was dit allemaal handwerk!

Kerkhof

Op dit kerkhof zijn nog geen graven geruimd. Op twee na die elders herbegraven zijn. De één was een evacué uit Rotterdam en één die is omgekomen tijdens een transport van opgepakte mannen die vervoerd werden naar Kamp Rees in Duitsland. Het onderhoud gebeurt hoofdzakelijk door vrijwilligers. Elke dinsdag en vrijdagmorgen zijn ze bij het kerkhof te vinden. Het is een erg betrokken groep, die jammer genoeg bijna allemaal de 70 gepasseerd zijn. Maar het is moeilijk mensen te vinden die hun taak over kunnen nemen. Jongeren trekken weg en hebben andere belangen. Gezien de leeftijd van de vrijwilligers is het delven van graven en het snoeien van de meterslange beukenhaag uitbesteedt. Er wordt bij de exploitatie dan ook al rekening meegehouden dat er in de toekomst meer uitbesteedt zal moeten worden. Vorig jaar moesten op het kerkhof een rij bomen gerooid worden vanwege een ziekte. Inmiddels is een nieuwe rij aangelegd. Ook heeft men vorig jaar wat kabels gelegd en een waterleiding die steeds maar vijf liter water geeft, zodat spelende kinderen of kwaadwilligen niet de zaak onderwater kunnen zetten.

Er bestaan plannen om een urnen muur aan te leggen. Nu zijn er op het kerkhof al 30 urnen graven. Het zijn keldertjes van 50 bij 50 bij 50cm. In elke ruimte kunnen twee of drie urnen geplaatst worden. Daarna afgedekt met een plaat waar ook wat op gegraveerd kan worden. Als men dat per se wil, kan er ook een urn in de grond geplaatst worden. Wat ook gebeurd, is het volgende. Bij veel afdek platen is aan het ondereinde een strook van 25 cm voor het plaatsen van bloemen of kleine struikjes. Daar wordt de aarde uitgehaald, men laat er de urn inzakken en het geheel wordt weer met aarde afgedekt. Het is ook wel voorgekomen dat er een graf was waar een ouderpaar was begraven. Een gehandicapt kind kwam te overlijden en de familieleden wilden een urn in het bestaande graf plaatsen. Dit is ook gebeurt maar dat is een kostbare oplossing. Er moet veel werk verricht worden. De steen verwijderen, het graf openen en later alles weer herstellen.

Onderhoud

Zowel de graven als de urnenruimten worden tegenwoordig voor twintig jaar gehuurd. Vroeger was dat eeuwigdurend (men ging uit van eeuwigdurende rust). Daarna werd het vijftig jaar en nu is het dus twintig jaar. Na die twintig jaar is er de mogelijkheid met tien jaar te verlengen. De wettelijke grafrust is tegenwoordig tien jaar. Als iemand niet verlengt, betekent dit dat men afstand doet van het graf. Het is niet zo dat er daarna direct geruimd wordt. Dat kan nog jaren duren. Het is technisch beter om een hele rij graven tegelijk te ruimen, daar als men bij kleine gedeeltes tegelijk ruimt de kans bestaat dat naast gelegen graven worden beschadigd of wegzakken. Tegenwoordig verlengt zestig procent en doet veertig procent afstand.

In de loop der jaren is er ten aanzien van begraven en het spreken daarover, veel veranderd. Een persoon die niet gedoopt was, mocht niet in gewijde grond worden begraven. Dit kwam in vroeger tijd nog al eens voor bij te vroeg of doodgeboren kinderen. Deze kinderen werden dan, zoals men dat toen noemde ‘achter de heg begraven’. Van deze plaatsen heeft men in de archieven van dit kerkhof niets terug kunnen vinden. Ook werd vaak de dood van een kindje verzwegen. Enige jaren geleden deed een familie navraag. Via een trouwboekje was men te weten gekomen dat er in het gezin meerdere kinderen heel jong overleden waren. Het bleek dat, de plek van het grafje, nog te traceren was. Sindsdien (zestig jaar na dato) is er een steentje, waar ook af en toe iemand komt kijken. Wat een verdriet moet dat voor de ouders geweest zijn. Ook is bekend dat soms alleen een vader bij een graf kwam, maar nooit de moeder. Vooral moeder moest verder voor de andere kinderen, dacht men in die tijd.

Op het kerkhof zijn regelmatig mensen te vinden. Voor of na de kerkdienst of soms wel meerdere keren per week. Voor veel mensen een plek om te gedenken. Aan de aankleding van de graven kan men soms ook iets te weten komen over de herkomst van de overledenen. In de ene cultuur houdt men een graf eenvoudig, bij de ander is er een uitbundige versiering. Midden op het kerkhof bevind zich een mooie beeldengroep van een plaatselijke kunstenares. Al met al een kerkhof om eens overheen te lopen en tegelijkertijd de ingangspoort, die op de gemeentelijke monumentenlijst staat te bekijken.