Groesbeek
De canon van Groesbeek biedt in 50 vensters de belangrijkst momenten uit de Groesbeekse geschiedenis.
Lees intro
50 verhalen
Bekijk volledige kaart
De canon van Groesbeek is geschreven voor een jong publiek en biedt in heldere taal verhalen uit het verleden. Maak kennis met het dorp van de bezembinders!
De canon is ook op papier uitgegeven - voor de Groesbeekse jeugd - bij gelegenheid van het vijfendertigjarig bestaan van de Vereniging Heemkundekring Groesbeek (november 1973 – 2008). Canon Groesbeekse Geschiedenis is tot stand gekomen met subsidie van de Gemeente Groesbeek. Zie ook de webexpositie op Erfgoednet Berg en Dal.
De digitale versie van de Canon van Groesbeek is herzien en geactualiseerd door Sjef Schmiermann (maart 2021). De omslagfoto is van Theo Bons (2007).
Betrokken organisaties
-
Vrijheidsmuseum
Beleef de vrijheid!Tussen de heuvels en bossen van Groesbeek leeft het verleden. Het...
-
Museumpark Orientalis
Verrijk je wereld, ontdek de pelgrim in jezelfMuseumpark Orientalis is de ontmoetingsplek die ruimte biedt om stil te...
-
Afrika Museum
Ontmoet Afrika, een museum over mensenHet Afrika Museum in Berg en Dal (nabij Nijmegen) is gewijd aan kunst...
Landgoed De Wolfsberg
<p>Luid getimmer maakt de mensen op de Stekkenberg nieuwsgierig. Ze staan voor hun piepkleine gewitte huisjes. Over het dal heen kijken ze naar de heuvel....
Umme! Groesbeeks dialect
<p>'Umme' is een bekend stopwoordje in het Groesbeeks dialect. Je kunt het bijna achter iedere zin zeggen. Het dialect is de taal in een bepaalde...
Zorg voor ouderen
<p>'Gezellig is het vaak wel als je met z’n drieën in een slaapkamer ligt', zegt Betsy Lamers. Ze woont samen met haar ouders, haar twee...
Leven van de natuur
<p>'Kom, wee plukken op de weg aon!', roept Lies luid. '‘t Is zat vur vandaag'. Met zijn achten zijn ze in het bos. Lies, de...
De Noordermolen van Groesbeek
<p>De eerste windmolens bouwt men in de lage landen na 1100. In Groesbeek staat er zeker een in 1380. Mogelijk al langer, maar in...
Groesbeek een kopje kleiner
<p>De grote buur van Groesbeek is Nijmegen. Vanuit ‘de stad’ kijkt men neer op de gewone Groesbekers. Die op hun beurt, hebben het niet zo...
Met de muziek mee
<p>‘Lang Leve Prinses Wilhelmina, hiep, hiep hoera! Iedereen juicht en de fanfare uit Heumen speelt een vrolijke mars. Het is 31 augustus 1898. Prinses Wilhelmina...
Heerlijkheid Groesbeek in de verkoop
<p>De Heren van Groesbeek krijgen in de late middeleeuwen allerlei rechten. Voorbeelden zijn het molenrecht, het jachtrecht en het recht om tol te heffen. Het...
Van bosgebied naar landbouwgrond
<p>Het gebied van de Heren van Groesbeek heet de Heerlijkheid Groesbeek. In een heerlijkheid heeft de heer allerlei rechten. Bijvoorbeeld het recht om belastingen te...
Museumlandschap
<p>'Wie wil vandaag met de fiets naar Afrika? Wie met de bus naar het Midden-Oosten en wie wil kennismaken met de bevrijding?'. Het blijft stil...
De Groesbeek stroomt weer bovengronds
<p>Sanne zit naast oma in de bank. Samen bladeren ze in het boek met de titel ''Groesbeek in oude ansichten''. Het boek zit vol foto’s...
Honger
<p>Geschrokken kijken de ambtenaren in het gemeentehuis naar buiten. Op de stoep is het een herrie van jewelste. Vrouwen en kinderen slaan met lepels op...
Heldin krijgt onderscheiding na redding bij felle brand te Groesbeek
<p>Donderslagen en bliksemschichten jagen de mensen angst aan. Het is donderdagavond 18 juli 1828 als een hevig onweer boven Groesbeek losbarst.</p>
Noodgedwongen ver van huis
<p>Johan Manuputty en zijn zusje Caro lopen rillend van de kou aan de hand van hun vader naar de bewaarschool. Het is hun eerste schooldag....
De ijzeren weg
<p>Een fluitsignaal klinkt, dikke wolken stoom vullen het perron. Puffend zet de stoomlocomotief zich in beweging. Voor het Station Groesbeek staan overal lege kruiwagens. Zo...
Van buurtwinkel tot supermarkt
<p>De reclamefolder valt in de brievenbus. 'Spetterende opening van de eerste Groesbeekse echte supermarkt', staat met grote letters op het drukwerk. In de folder staan...
Het klooster
<p>De moeder-overste van de Zusters van Liefde in Tilburg loopt in de kloostergang heen en weer. In haar hand een brief van een pastoor, die...
Het kasteel van de Heren van Groesbeek
<p>In de kom van het Groesbeekse dorp, bij de Hoflaan, heeft een klein kasteel gestaan. Door opgravingen zijn we veel te weten gekomen.</p>
De kerk sluit
<p>Opa is boos! Hij heeft gehoord dat de kerk gaat sluiten. In januari 2002 is de laatste mis. Iedere zondag om half tien gaat hij...
De dorpspolitiek van Groesbeek
<p>Met luide stem neemt Hanneke Bögels het woord in de zaal waar de gemeenteraad vergadert. Hanneke is het eerste vrouwelijke raadslid. In scherpe taal stelt...
Zorg voor mensen
<p>Gezonde boslucht en ruimte. Die vind je beiden in Groesbeek. Rond 1900 is tuberculose (tbc) een enge longziekte. Veel mensen sterven daaraan. De ziekte wordt...
Heer Zeger van Groesbeek
<p>Het paard van ridder Zeger snuift. Het voelt dat de strijd begint. Samen met andere ridders en Spaanse soldaten vallen ze het Geuzenleger aan. Het...
De schoenfabriek
<p>‘Nog twee maanden naar school’, denkt Wim, ‘dan ga ik werken bij ‘De Ooievaar’. Wim is veertien jaar oud en zit op de lagere school....
Van schuur naar kerk
<p>‘Pastoor, pastoor, het lekt in de kerk’. Hoofdschuddend luistert pastoor Van Mook naar zijn misdienaar. Hij weet dat de oude houten schuurkerk op inzakken staat.</p>
De eerste dominee
<p>De protestantse kerk is de oudste kerk in Groesbeek. De kerk is gebouwd in de middeleeuwen. Bijna iedereen is dan katholiek.</p>
De houtdiefstal
<p>Stilte! Stilte!, roept de rechter van de Arnhemse rechtbank. Het geroezemoes in de stampvolle rechtbank gaat gewoon door. ‘In naam van de Koning!’, buldert de...
De Zevenheuvelenweg
<p>De bekendste weg in Groesbeek is de Zevenheuvelenweg. Die verbindt Groesbeek-dorp met Berg en Dal. De weg is pas in 1953 in gebruik genomen door...
Ter herinnering
<p>De zwarte auto stopt. Koningin Wilhelmina stapt uit. Ze draagt een dikke bontjas. De koningin knikt naar de aanwezige mensen. Ook Prins Bernhard is erbij....
Jeugd krijgt eigen plek
<p>'Zaal Kerkzicht' zit vol met jongeren. Het is de bioscoop tegenover de kerk aan de Pannenstraat. Op een zondagmiddag in mei 1965 draait de film...
De Zuidmolen
<p>‘Noow kóm, en schiet ‘n bitje op’ Vader kijkt Hendrik boos aan. Met een vloek tilt Hendrik een zware zak graankorrels in de houten...
Smokkelen
<p>Doodstil liggen twee vrouwen en drie mannen in de greppel. Naast hen een houten kistje vol boter. Iets verderop juten zakken met tabak en levensmiddelen....
De Duitse inval
<p>'Wat gek’, denkt pastoor Hoek, 'hier klopt iets niet!'. Hij fietst op 9 mei 1940 's avonds van de pastorie in het dorp terug naar...
Het Ketelwoud
<p>Na de val van het Romeinse rijk rond 480 n. Chr. wonen er in Nijmegen en omgeving steeds minder mensen. De bossen breiden zich uit....
De 15.000ste inwoner
<p>'En, meneer Verbeet, hoe gaat-ie heten, onze 15.000ste inwoner?'. Burgemeester Van Grotenhuis kijkt verwachtingsvol naar de trotse vader. Die spreekt de doopnamen uit van zijn...
De eerste kerk van Groesbeek
<p>Op de plaats waar nu de protestantse kerk staat, is het eerste kerkje gebouwd. Op het einde van de zevende eeuw bekeert de monnik Willibrordus...
Evacuatie
<p>Dora Janssen kan het niet meer aanhoren. De losgebroken koeien loeien aan een stuk door. Ze zijn al dagen niet gemolken. Het is te gevaarlijk...
Wederopbouw
<p>'Bah, er zitten weer muizen in het wiegje', roept Thea. 'Dan hangen we de wieg met de baby aan het plafond', besluit moeder. De schuur...
Alaaf! Carnaval in Groesbeek
<p>'Foekepottereej, foekepottereej, gèf mien en céntje, dan gao’k vörbeej!'. Met z’n drieën staan Tilly, Berdien en Herman verkleed voor de deur. Ze zingen net zo...
Eerste sporen van bewoning in Groesbeek
<p>Ruim 10.000 jaar geleden leven in het gebied rond Groesbeek en omgeving mensen. We weten dat zeker door de vondsten in de bodem van vuurstenen,...
De lamp floept aan
<p>Gespannen kijkt het gezin toe als Cor Arens de schakelaar omdraait. Even flikkert de lamp en verlicht dan de kamer. Die zit vol met familie...
Koning Voetbal
<p>'Voetbalmaf Groesbeek', luidt de kop in de sportbijlage van het ''Algemeen Dagblad'' op 3 september 2004. Het artikel in de krant gaat over het feit...
Op vakantie in Berg en Dal
<p>Een koets getrokken door twee paarden ratelt naar Hotel 'Groot Berg en Dal'. Twee deftige dames stappen uit. Even later genieten ze van het uitzicht...
De stuwwal
<p>Koud is het, bitter koud. Het is de voorlaatste ijstijd. Het landijs uit Scandinavië strekt zich uit tot diep in wat nu Nederland is. Gletsjers...
Romeinen in de buurt
<p>In het latere Nijmegen bouwen de Romeinen een grote legerplaats. Die maakt deel uit van de bewaking van de noordgrens van het grote Romeinse Rijk....
Gastvrij Groesbeek
<p>Dokter Holm kijkt de mannen aan. 'Er komen te weinig vakantiegangers naar Groesbeek!', zegt hij. De mannen knikken instemmend. Ze weten dat het dorp veel...
Kermis
<p>Gerrit Saedt rekent en rekent opnieuw. 'Ik doe het', zegt hij. 'Ik koop die draaimolen'. Gerrit Saedt staat op kermissen met een ijscowagen. Hij tikt...
Gronspech
<p>De oudste naam van Groesbeek is ‘Gronspech’. Deze naam staat in een oorkonde. Het is het eerste schriftelijke bewijs van het bestaan van Groesbeek. De...
Vrije tijd
<p>'Ga je mee zwemmen?', vraagt Jeroen. 'Karin en Yvon zijn er al heen'. 'Ik kom eraan', zegt Marc. Ze fietsen naar het nieuwe buitenzwembad 'De...
Plunderende soldaten maken omgeving onveilig
<p>Ongewassen en ongeschoren soldaten in versleten uniformen lopen door Groesbeek. Ze spreken vreemde talen. De soldaten uit Hannover spreken Duits. Dat kunnen de dorpelingen nog...
Parachutisten
<p>Zondagmorgen 17 september. Het is zonnig en warm. De hoogmis in de kerk zit stampvol. Het mannenkoor zingt. Ineens klinken ontploffingen. Alles trilt en rinkelt....
Landgoed De Wolfsberg
<p>Luid getimmer maakt de mensen op de Stekkenberg nieuwsgierig. Ze staan voor hun piepkleine gewitte huisjes. Over het dal heen kijken ze naar de heuvel....
Umme! Groesbeeks dialect
<p>'Umme' is een bekend stopwoordje in het Groesbeeks dialect. Je kunt het bijna achter iedere zin zeggen. Het dialect is de taal in een bepaalde...
Zorg voor ouderen
<p>'Gezellig is het vaak wel als je met z’n drieën in een slaapkamer ligt', zegt Betsy Lamers. Ze woont samen met haar ouders, haar twee...
Leven van de natuur
<p>'Kom, wee plukken op de weg aon!', roept Lies luid. '‘t Is zat vur vandaag'. Met zijn achten zijn ze in het bos. Lies, de...
De Noordermolen van Groesbeek
<p>De eerste windmolens bouwt men in de lage landen na 1100. In Groesbeek staat er zeker een in 1380. Mogelijk al langer, maar in...
Groesbeek een kopje kleiner
<p>De grote buur van Groesbeek is Nijmegen. Vanuit ‘de stad’ kijkt men neer op de gewone Groesbekers. Die op hun beurt, hebben het niet zo...
Met de muziek mee
<p>‘Lang Leve Prinses Wilhelmina, hiep, hiep hoera! Iedereen juicht en de fanfare uit Heumen speelt een vrolijke mars. Het is 31 augustus 1898. Prinses Wilhelmina...
Heerlijkheid Groesbeek in de verkoop
<p>De Heren van Groesbeek krijgen in de late middeleeuwen allerlei rechten. Voorbeelden zijn het molenrecht, het jachtrecht en het recht om tol te heffen. Het...
Van bosgebied naar landbouwgrond
<p>Het gebied van de Heren van Groesbeek heet de Heerlijkheid Groesbeek. In een heerlijkheid heeft de heer allerlei rechten. Bijvoorbeeld het recht om belastingen te...
Museumlandschap
<p>'Wie wil vandaag met de fiets naar Afrika? Wie met de bus naar het Midden-Oosten en wie wil kennismaken met de bevrijding?'. Het blijft stil...
De Groesbeek stroomt weer bovengronds
<p>Sanne zit naast oma in de bank. Samen bladeren ze in het boek met de titel ''Groesbeek in oude ansichten''. Het boek zit vol foto’s...
Honger
<p>Geschrokken kijken de ambtenaren in het gemeentehuis naar buiten. Op de stoep is het een herrie van jewelste. Vrouwen en kinderen slaan met lepels op...
Heldin krijgt onderscheiding na redding bij felle brand te Groesbeek
<p>Donderslagen en bliksemschichten jagen de mensen angst aan. Het is donderdagavond 18 juli 1828 als een hevig onweer boven Groesbeek losbarst.</p>
Noodgedwongen ver van huis
<p>Johan Manuputty en zijn zusje Caro lopen rillend van de kou aan de hand van hun vader naar de bewaarschool. Het is hun eerste schooldag....
De ijzeren weg
<p>Een fluitsignaal klinkt, dikke wolken stoom vullen het perron. Puffend zet de stoomlocomotief zich in beweging. Voor het Station Groesbeek staan overal lege kruiwagens. Zo...
Van buurtwinkel tot supermarkt
<p>De reclamefolder valt in de brievenbus. 'Spetterende opening van de eerste Groesbeekse echte supermarkt', staat met grote letters op het drukwerk. In de folder staan...
Het klooster
<p>De moeder-overste van de Zusters van Liefde in Tilburg loopt in de kloostergang heen en weer. In haar hand een brief van een pastoor, die...
Het kasteel van de Heren van Groesbeek
<p>In de kom van het Groesbeekse dorp, bij de Hoflaan, heeft een klein kasteel gestaan. Door opgravingen zijn we veel te weten gekomen.</p>
De kerk sluit
<p>Opa is boos! Hij heeft gehoord dat de kerk gaat sluiten. In januari 2002 is de laatste mis. Iedere zondag om half tien gaat hij...
De dorpspolitiek van Groesbeek
<p>Met luide stem neemt Hanneke Bögels het woord in de zaal waar de gemeenteraad vergadert. Hanneke is het eerste vrouwelijke raadslid. In scherpe taal stelt...
Zorg voor mensen
<p>Gezonde boslucht en ruimte. Die vind je beiden in Groesbeek. Rond 1900 is tuberculose (tbc) een enge longziekte. Veel mensen sterven daaraan. De ziekte wordt...
Heer Zeger van Groesbeek
<p>Het paard van ridder Zeger snuift. Het voelt dat de strijd begint. Samen met andere ridders en Spaanse soldaten vallen ze het Geuzenleger aan. Het...
De schoenfabriek
<p>‘Nog twee maanden naar school’, denkt Wim, ‘dan ga ik werken bij ‘De Ooievaar’. Wim is veertien jaar oud en zit op de lagere school....
Van schuur naar kerk
<p>‘Pastoor, pastoor, het lekt in de kerk’. Hoofdschuddend luistert pastoor Van Mook naar zijn misdienaar. Hij weet dat de oude houten schuurkerk op inzakken staat.</p>
De eerste dominee
<p>De protestantse kerk is de oudste kerk in Groesbeek. De kerk is gebouwd in de middeleeuwen. Bijna iedereen is dan katholiek.</p>
De houtdiefstal
<p>Stilte! Stilte!, roept de rechter van de Arnhemse rechtbank. Het geroezemoes in de stampvolle rechtbank gaat gewoon door. ‘In naam van de Koning!’, buldert de...
De Zevenheuvelenweg
<p>De bekendste weg in Groesbeek is de Zevenheuvelenweg. Die verbindt Groesbeek-dorp met Berg en Dal. De weg is pas in 1953 in gebruik genomen door...
Ter herinnering
<p>De zwarte auto stopt. Koningin Wilhelmina stapt uit. Ze draagt een dikke bontjas. De koningin knikt naar de aanwezige mensen. Ook Prins Bernhard is erbij....
Jeugd krijgt eigen plek
<p>'Zaal Kerkzicht' zit vol met jongeren. Het is de bioscoop tegenover de kerk aan de Pannenstraat. Op een zondagmiddag in mei 1965 draait de film...
De Zuidmolen
<p>‘Noow kóm, en schiet ‘n bitje op’ Vader kijkt Hendrik boos aan. Met een vloek tilt Hendrik een zware zak graankorrels in de houten...
Smokkelen
<p>Doodstil liggen twee vrouwen en drie mannen in de greppel. Naast hen een houten kistje vol boter. Iets verderop juten zakken met tabak en levensmiddelen....
De Duitse inval
<p>'Wat gek’, denkt pastoor Hoek, 'hier klopt iets niet!'. Hij fietst op 9 mei 1940 's avonds van de pastorie in het dorp terug naar...
Het Ketelwoud
<p>Na de val van het Romeinse rijk rond 480 n. Chr. wonen er in Nijmegen en omgeving steeds minder mensen. De bossen breiden zich uit....
De 15.000ste inwoner
<p>'En, meneer Verbeet, hoe gaat-ie heten, onze 15.000ste inwoner?'. Burgemeester Van Grotenhuis kijkt verwachtingsvol naar de trotse vader. Die spreekt de doopnamen uit van zijn...
De eerste kerk van Groesbeek
<p>Op de plaats waar nu de protestantse kerk staat, is het eerste kerkje gebouwd. Op het einde van de zevende eeuw bekeert de monnik Willibrordus...
Evacuatie
<p>Dora Janssen kan het niet meer aanhoren. De losgebroken koeien loeien aan een stuk door. Ze zijn al dagen niet gemolken. Het is te gevaarlijk...
Wederopbouw
<p>'Bah, er zitten weer muizen in het wiegje', roept Thea. 'Dan hangen we de wieg met de baby aan het plafond', besluit moeder. De schuur...
Alaaf! Carnaval in Groesbeek
<p>'Foekepottereej, foekepottereej, gèf mien en céntje, dan gao’k vörbeej!'. Met z’n drieën staan Tilly, Berdien en Herman verkleed voor de deur. Ze zingen net zo...
Eerste sporen van bewoning in Groesbeek
<p>Ruim 10.000 jaar geleden leven in het gebied rond Groesbeek en omgeving mensen. We weten dat zeker door de vondsten in de bodem van vuurstenen,...
De lamp floept aan
<p>Gespannen kijkt het gezin toe als Cor Arens de schakelaar omdraait. Even flikkert de lamp en verlicht dan de kamer. Die zit vol met familie...
Koning Voetbal
<p>'Voetbalmaf Groesbeek', luidt de kop in de sportbijlage van het ''Algemeen Dagblad'' op 3 september 2004. Het artikel in de krant gaat over het feit...
Op vakantie in Berg en Dal
<p>Een koets getrokken door twee paarden ratelt naar Hotel 'Groot Berg en Dal'. Twee deftige dames stappen uit. Even later genieten ze van het uitzicht...
De stuwwal
<p>Koud is het, bitter koud. Het is de voorlaatste ijstijd. Het landijs uit Scandinavië strekt zich uit tot diep in wat nu Nederland is. Gletsjers...
Romeinen in de buurt
<p>In het latere Nijmegen bouwen de Romeinen een grote legerplaats. Die maakt deel uit van de bewaking van de noordgrens van het grote Romeinse Rijk....
Gastvrij Groesbeek
<p>Dokter Holm kijkt de mannen aan. 'Er komen te weinig vakantiegangers naar Groesbeek!', zegt hij. De mannen knikken instemmend. Ze weten dat het dorp veel...
Kermis
<p>Gerrit Saedt rekent en rekent opnieuw. 'Ik doe het', zegt hij. 'Ik koop die draaimolen'. Gerrit Saedt staat op kermissen met een ijscowagen. Hij tikt...
Gronspech
<p>De oudste naam van Groesbeek is ‘Gronspech’. Deze naam staat in een oorkonde. Het is het eerste schriftelijke bewijs van het bestaan van Groesbeek. De...
Vrije tijd
<p>'Ga je mee zwemmen?', vraagt Jeroen. 'Karin en Yvon zijn er al heen'. 'Ik kom eraan', zegt Marc. Ze fietsen naar het nieuwe buitenzwembad 'De...
Plunderende soldaten maken omgeving onveilig
<p>Ongewassen en ongeschoren soldaten in versleten uniformen lopen door Groesbeek. Ze spreken vreemde talen. De soldaten uit Hannover spreken Duits. Dat kunnen de dorpelingen nog...
Parachutisten
<p>Zondagmorgen 17 september. Het is zonnig en warm. De hoogmis in de kerk zit stampvol. Het mannenkoor zingt. Ineens klinken ontploffingen. Alles trilt en rinkelt....
