Groesbeek

De canon van Groesbeek biedt in 50 vensters de belangrijkst momenten uit de Groesbeekse geschiedenis. Lees intro

50 verhalen

De canon van Groesbeek is geschreven voor een jong publiek en biedt in heldere taal verhalen uit het verleden. Maak kennis met het dorp van de bezembinders!

De canon is ook op papier uitgegeven - voor de Groesbeekse jeugd - bij gelegenheid van het vijfendertigjarig bestaan van de Vereniging Heemkundekring Groesbeek (november 1973 – 2008). Canon Groesbeekse Geschiedenis is tot stand gekomen met subsidie van de Gemeente Groesbeek. Zie ook de webexpositie op Erfgoednet Berg en Dal.

De digitale versie van de Canon van Groesbeek is herzien en geactualiseerd door Sjef Schmiermann (maart 2021). De omslagfoto is van Theo Bons (2007).

Betrokken organisaties

De protestantse kerk aan de Kerkstraat in 1777 getekend door Hendrik Hoogers. © Gemeentearchief Nijmegen/Heemkundekring Groesbeek (PD)

De eerste dominee

De protestantse kerk is de oudste kerk in Groesbeek. De kerk is gebouwd in de middeleeuwen. Bijna iedereen is dan katholiek.

Bejaardenhuis ‘De Meent’ in 1968. In 1996 is het gesloopt voor de bouw van het huidige woonzorgcentrum. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Zorg voor ouderen

'Gezellig is het vaak wel als je met z’n drieën in een slaapkamer ligt', zegt Betsy Lamers. Ze woont samen met haar ouders, haar twee...

De kruidenierswinkel van de familie H. Nillesen aan de Burgemeester Ottenhoffstraat in 1957. © Fam. A. Peters-Nillesen.

Van buurtwinkel tot supermarkt

De reclamefolder valt in de brievenbus. 'Spetterende opening van de eerste Groesbeekse echte supermarkt', staat met grote letters op het drukwerk. In de folder staan...

De eerste foto van een voetbalwedstrijd in Groesbeek in 1912. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Koning Voetbal

'Voetbalmaf Groesbeek', luidt de kop in de sportbijlage van het ''Algemeen Dagblad'' op 3 september 2004. Het artikel in de krant gaat over het feit...

Gronspech

De oudste naam van Groesbeek is ‘Gronspech’. Deze naam staat in een oorkonde. Het is het eerste schriftelijke bewijs van het bestaan van Groesbeek. De...

Landhuis ‘De Wolfsberg’ loopt in de Tweede Wereldoorlog zware schade op, maar blijft behouden. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Landgoed De Wolfsberg

Luid getimmer maakt de mensen op de Stekkenberg nieuwsgierig. Ze staan voor hun piepkleine gewitte huisjes. Over het dal heen kijken ze naar de heuvel....

Alaaf! Carnaval in Groesbeek

'Foekepottereej, foekepottereej, gèf mien en céntje, dan gao’k vörbeej!'. Met z’n drieën staan Tilly, Berdien en Herman verkleed voor de deur. Ze zingen net zo...

Het wapen in het midden (uit 1188), met de jachthondenkop, is van de Heren van Groesbeek © Wapenboek Gelre, Koninklijke Bibliotheek van België, PD

Heer Zeger van Groesbeek

Het paard van ridder Zeger snuift. Het voelt dat de strijd begint. Samen met andere ridders en Spaanse soldaten vallen ze het Geuzenleger aan. Het...

Het plan voor het nieuwe dorpshart. Links van de protestantse kerk is het brongebied van de ‘Groesbeek’ ingetekend. © Afkomstig uit: Nieuwsbrief Centrum Plannen,1 november 2007

De Groesbeek stroomt weer bovengronds

Sanne zit naast oma in de bank. Samen bladeren ze in het boek met de titel ''Groesbeek in oude ansichten''. Het boek zit vol foto’s...

Nederlandse soldaten houden de wacht in een schuttersput achter het politiebureau aan de Molenweg in de winter van 1939-1940. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De Duitse inval

'Wat gek’, denkt pastoor Hoek, 'hier klopt iets niet!'. Hij fietst op 9 mei 1940 's avonds van de pastorie in het dorp terug naar...

De protestantse kerk op een ansichtkaart uit 1910. Je ziet duidelijk dat het middenschip ontbreekt. © Collectie G.G. Driessen CC-BY-NC

De eerste kerk van Groesbeek

Op de plaats waar nu de protestantse kerk staat, is het eerste kerkje gebouwd. Op het einde van de zevende eeuw bekeert de monnik Willibrordus...

Speeluurtje voor kinderen met een longziekte in sanatorium Dekkerswald. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Zorg voor mensen

Gezonde boslucht en ruimte. Die vind je beiden in Groesbeek. Rond 1900 is tuberculose (tbc) een enge longziekte. Veel mensen sterven daaraan. De ziekte wordt...

Groesbekers hebben eeuwenlang in de bossen hout gesprokkeld. In de Katholieke Illustratie uit 1916 staan houtsprokkelaars die terugkeren uit het bos. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De houtdiefstal

Stilte! Stilte!, roept de rechter van de Arnhemse rechtbank. Het geroezemoes in de stampvolle rechtbank gaat gewoon door. ‘In naam van de Koning!’, buldert de...

Het kasteel en de dorpskerk afgebeeld op de boskaart van Thomas Witteroos, getekend in 1570. © Heemkundekring Groesbeek, CC-BY-NC

Het kasteel van de Heren van Groesbeek

In de kom van het Groesbeekse dorp, bij de Hoflaan, heeft een klein kasteel gestaan. Door opgravingen zijn we veel te weten gekomen.

Verloskundige Maria de Heij helpt bij duizenden bevallingen moeder en kind. Collectie G.G.Driessen.

De 15.000ste inwoner

'En, meneer Verbeet, hoe gaat-ie heten, onze 15.000ste inwoner?'. Burgemeester Van Grotenhuis kijkt verwachtingsvol naar de trotse vader. Die spreekt de doopnamen uit van zijn...

Prehistorische werktuigen © Portable Antiquities Scheme, CC BY-SA

Eerste sporen van bewoning in Groesbeek

Ruim 10.000 jaar geleden leven in het gebied rond Groesbeek en omgeving mensen. We weten dat zeker door de vondsten in de bodem van vuurstenen,...

Scholieren op hun brommers wachten voor de gesloten spoorbomen. Blokpost T (het spoorhuisje) is gebouwd in 1934 en in 1978 afgebroken. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De ijzeren weg

Een fluitsignaal klinkt, dikke wolken stoom vullen het perron. Puffend zet de stoomlocomotief zich in beweging. Voor het Station Groesbeek staan overal lege kruiwagens. Zo...

Parachutisten

Zondagmorgen 17 september. Het is zonnig en warm. De hoogmis in de kerk zit stampvol. Het mannenkoor zingt. Ineens klinken ontploffingen. Alles trilt en rinkelt....

Een oude folder van het Nationaal Bevrijdingsmuseum (nu: Vrijheidsmuseum) © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Museumlandschap

'Wie wil vandaag met de fiets naar Afrika? Wie met de bus naar het Midden-Oosten en wie wil kennismaken met de bevrijding?'. Het blijft stil...

De tekening van de in 1922 gebouwde Cosmas & Damianuskerk. De hoge klokkentoren is nooit gebouwd. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Van schuur naar kerk

‘Pastoor, pastoor, het lekt in de kerk’. Hoofdschuddend luistert pastoor Van Mook naar zijn misdienaar. Hij weet dat de oude houten schuurkerk op inzakken staat.

De middeleeuwse protestantse kerk in Groesbeek. © Theo Bons

De kerk sluit

Opa is boos! Hij heeft gehoord dat de kerk gaat sluiten. In januari 2002 is de laatste mis. Iedere zondag om half tien gaat hij...

Evacuatie

Dora Janssen kan het niet meer aanhoren. De losgebroken koeien loeien aan een stuk door. Ze zijn al dagen niet gemolken. Het is te gevaarlijk...

De schooljeugd lest de dorst bij de dorpspomp aan de Dorpsstraat in 1925. De pomp staat daar sinds 1862. De straatnaam ‘Pompweg’ herinnert aan de plek waar de dorpspomp heeft gestaan. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De lamp floept aan

Gespannen kijkt het gezin toe als Cor Arens de schakelaar omdraait. Even flikkert de lamp en verlicht dan de kamer. Die zit vol met familie...

Honger

Geschrokken kijken de ambtenaren in het gemeentehuis naar buiten. Op de stoep is het een herrie van jewelste. Vrouwen en kinderen slaan met lepels op...

De eerste Groesbeekse beatband is ‘The Flying Moons’. De band is opgericht in 1964 en heeft een fanclub (The Moons) van vijfhonderd leden. © Foto: Peter Janssen (collectie G.G. Driessen)

Jeugd krijgt eigen plek

'Zaal Kerkzicht' zit vol met jongeren. Het is de bioscoop tegenover de kerk aan de Pannenstraat. Op een zondagmiddag in mei 1965 draait de film...

Tekening van de Noordermolen door Hendrik Hoogers in 1777. Op de plaats van het molenaarshuis staat nu Hotel-Café ‘De Oude Molen’. © Gemeentearchief Nijmegen/Collectie G.G. Driessen (PD)

De Noordermolen van Groesbeek

De eerste windmolens bouwt men in de lage landen na 1100. In Groesbeek staat er zeker een in 1380. Mogelijk al langer, maar in...

De Zevenheuvelenweg

De bekendste weg in Groesbeek is de Zevenheuvelenweg. Die verbindt Groesbeek-dorp met Berg en Dal. De weg is pas in 1953 in gebruik genomen door...

De hoes van de langspeelplaat ‘Groesbeeks Plat’ uit 1982. De voordrachtkunstenaars zijn H. Gerrits (Hent van Ton), J. Eikhout (Jan van Sûr) en W. Sillessen (Wim ’t Olliepitje). De gitarist is J. Jacobs (Joke van Enne). Tussen de haakjes staan hun bijnamen © Collectie G.G. Driessen.

Umme! Groesbeeks dialect

'Umme' is een bekend stopwoordje in het Groesbeeks dialect. Je kunt het bijna achter iedere zin zeggen. Het dialect is de taal in een bepaalde...

Smokkelaarsgroep uit de buurtschap ‘t Vilje’ omstreeks 1917. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Smokkelen

Doodstil liggen twee vrouwen en drie mannen in de greppel. Naast hen een houten kistje vol boter. Iets verderop juten zakken met tabak en levensmiddelen....

Gasten en personeel van Hotel Manders aan de Dorpsstraat in 1888. Het hotel brandt in 1907 af. Het wordt herbouwd en in 1944 door oorlogsgeweld verwoest. Nu is op deze plek het Dorpsplein. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Gastvrij Groesbeek

Dokter Holm kijkt de mannen aan. 'Er komen te weinig vakantiegangers naar Groesbeek!', zegt hij. De mannen knikken instemmend. Ze weten dat het dorp veel...

Fragment van een Romeinse dakpan of tegel van baksteen met een schoenafdruk erin, gevonden in Berg en Dal © Collectie Gelderland Rijksmuseum voor Oudheden

Romeinen in de buurt

In het latere Nijmegen bouwen de Romeinen een grote legerplaats. Die maakt deel uit van de bewaking van de noordgrens van het grote Romeinse Rijk....

De Canadese Erebegraafplaats in 1947, kort na de opening. De ijzeren kruizen zijn na 1956 vervangen door grafstenen. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Ter herinnering

De zwarte auto stopt. Koningin Wilhelmina stapt uit. Ze draagt een dikke bontjas. De koningin knikt naar de aanwezige mensen. Ook Prins Bernhard is erbij....

De ‘schuitjes van Saedt’ tijdens het Bevrijdingsfeest van 1948. © Collectie C. Luijben, Heemkundekring Groesbeek CC-BY-NC

Kermis

Gerrit Saedt rekent en rekent opnieuw. 'Ik doe het', zegt hij. 'Ik koop die draaimolen'. Gerrit Saedt staat op kermissen met een ijscowagen. Hij tikt...

Personeel van schoenfabriek ‘De Ooievaar’ aan de Kerkstraat poseert op de trap van de fabriek in 1925. Onder de arbeiders zijn kinderen die net van de lagere school komen. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De schoenfabriek

‘Nog twee maanden naar school’, denkt Wim, ‘dan ga ik werken bij ‘De Ooievaar’. Wim is veertien jaar oud en zit op de lagere...

Gedicht met twintig coupletten uit 1828 over de dorpsbrand. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Heldin krijgt onderscheiding na redding bij felle brand te Groesbeek

Donderslagen en bliksemschichten jagen de mensen angst aan. Het is donderdagavond 18 juli 1828 als een hevig onweer boven Groesbeek losbarst.

Noodwoning in 1945 aan het begin van de ‘Grafwegenschestraat’. Later is de straatnaam ingekort tot Grafwegen. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Wederopbouw

'Bah, er zitten weer muizen in het wiegje', roept Thea. 'Dan hangen we de wieg met de baby aan het plafond', besluit moeder. De schuur...

De ‘meisjesschool’ aan de Kloosterstraat gaat uit. Op de achtergrond staat het Hollands klooster. Het huis op de voorgrond is gesloopt. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Het klooster

De moeder-overste van de Zusters van Liefde in Tilburg loopt in de kloostergang heen en weer. In haar hand een brief van een pastoor, die...

Reichswald over de grens bij Groesbeek © Bert Kaufmann, CC BY-SA

Het Ketelwoud

Na de val van het Romeinse rijk rond 480 n. Chr. wonen er in Nijmegen en omgeving steeds minder mensen. De bossen breiden zich uit....

Hanneke Bögels is het eerste vrouwelijke Groesbeekse raadslid. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De dorpspolitiek van Groesbeek

Met luide stem neemt Hanneke Bögels het woord in de zaal waar de gemeenteraad vergadert. Hanneke is het eerste vrouwelijke raadslid. In scherpe taal stelt...

Het witte gebouw op de achtergrond (linksboven) is Hotel ‘Groot Berg en Dal’. Het hotel is afgebroken in 1971 om plaats te maken voor appartementen. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Op vakantie in Berg en Dal

Een koets getrokken door twee paarden ratelt naar Hotel 'Groot Berg en Dal'. Twee deftige dames stappen uit. Even later genieten ze van het uitzicht...

Met de muziek mee

‘Lang Leve Prinses Wilhelmina, hiep, hiep hoera! Iedereen juicht en de fanfare uit Heumen speelt een vrolijke mars. Het is 31 augustus 1898. Prinses Wilhelmina...

Openluchtzwembad ‘De Lubert’ in de warme zomer van 1971. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Vrije tijd

'Ga je mee zwemmen?', vraagt Jeroen. 'Karin en Yvon zijn er al heen'. 'Ik kom eraan', zegt Marc. Ze fietsen naar het nieuwe buitenzwembad 'De...

De middeleeuwse 'Noordermolen' © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

De Zuidmolen

‘Noow kóm, en schiet ‘n bitje op’ Vader kijkt Hendrik boos aan. Met een vloek tilt Hendrik een zware zak graankorrels in de houten...

Voor de barakken waar de Molukse families Kamaer en Kadmaijer tijdelijk wonen, staan naast de kinderwagen Christine en Dorethea Kadmaer. In de kinderwagen ligt Jan Kadmaijer en ervoor Wim en Marian Kadmaijer en een onbekend meisje. © Wim Kadmaijer, CC BY NC

Noodgedwongen ver van huis

Johan Manuputty en zijn zusje Caro lopen rillend van de kou aan de hand van hun vader naar de bewaarschool. Het is hun eerste schooldag....

Ansichtkaart uit 1912 met bosbessenplukkers. Jong en oud zijn begin juli dagenlang in de bossen aan het plukken. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Leven van de natuur

'Kom, wee plukken op de weg aon!', roept Lies luid. '‘t Is zat vur vandaag'. Met zijn achten zijn ze in het bos. Lies, de...

Kaart van de Heerlijkheid Groesbeek © Gelders Archief, 0003-475.2, J. van Aarden, PD

Van bosgebied naar landbouwgrond

Het gebied van de Heren van Groesbeek heet de Heerlijkheid Groesbeek. In een heerlijkheid heeft de heer allerlei rechten. Bijvoorbeeld het recht om belastingen te...

Portret van Kardinaal Gerard van Groesbeek. Hij is prins-bisschop van Luik van 1564 tot 1580. Kardinaal Gerard is een afstammeling van Heer Zeger van Groesbeek. Links van hem het familiewapen dat tot 2014 het gemeentewapen van Groesbeek was. © Collectie C. Luijben (Heemkundekring Groesbeek) CC-BY-NC

Heerlijkheid Groesbeek in de verkoop

De Heren van Groesbeek krijgen in de late middeleeuwen allerlei rechten. Voorbeelden zijn het molenrecht, het jachtrecht en het recht om tol te heffen. Het...

Rond 1930 wil de stad Nijmegen nog meer grond van de gemeente Groesbeek annexeren. Felle protesten zijn het gevolg. De autobus is met leuzen beplakt. © Collectie G.G. Driessen, CC-BY-NC

Groesbeek een kopje kleiner

De grote buur van Groesbeek is Nijmegen. Vanuit ‘de stad’ kijkt men neer op de gewone Groesbekers. Die op hun beurt, hebben het niet zo...

De heuvels van Groesbeek zijn gevormd in de ijstijd © Schoenselaars, CC BY

De stuwwal

Koud is het, bitter koud. Het is de voorlaatste ijstijd. Het landijs uit Scandinavië strekt zich uit tot diep in wat nu Nederland is. Gletsjers...

Het plunderen door soldaten is van alle tijden. Op de prent is een overval afgebeeld op een boerderij tijdens de Nederlandse Opstand (1568 – 1648). © Uit: van Heiningen, Tussen Maas en Waal (1971), p. 145.

Plunderende soldaten maken omgeving onveilig

Ongewassen en ongeschoren soldaten in versleten uniformen lopen door Groesbeek. Ze spreken vreemde talen. De soldaten uit Hannover spreken Duits. Dat kunnen de dorpelingen nog...