Tentoonstelling | Samenzweringen en zondebokken

De Radboud Honours Academy van de Radboud Universiteit ontwikkelt programma’s voor getalenteerde studenten die een extra uitdaging willen aangaan. Begin 2024 werd hier de denktank ‘Same Old Story?’ opgezet waarin complottheorieën vroeger en nu centraal stonden. Studenten geschiedenis, psychologie, filosofie, sociologie, rechten en andere disciplines doken samen in de maatschappelijke werking en impact van complottheorieën.

Op verzoek van het Vrijheidsmuseum richtte de denktank zich vooral op de rol van zondebokken, antisemitisme en islamofobie in complottheorieën, nu én ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De resultaten worden gepresenteerd aan de hand van informatieve teksten, voorbeelden en objecten.

Zo ligt in de vitrine het antisemitische boekje ‘De Joden in Nederland’ uit 1941 en twee flyers van de Duitse Identitäre Bewegung over ‘Der Große Austausch’ uit 2015. Recent was er in de media veel aandacht voor deze moderne complottheorie, die in Nederland bekend staat als ‘De Grote Omvolking’ of ‘De Grote Vervanging’. Deze theorie beweert dat miljonairs en Joodse politici immigratie bewust aanjagen met als geheime doel om de witte Europese bevolking te vervangen door Moslims. Dit voorbeeld laat zien hoe islamofobie en antisemitisme hand in hand kunnen gaan in de wereld van complotdenkers.

Aansluiten bij de actualiteit was geen direct onderzoeksdoel, maar het museum is verheugd context te kunnen bieden bij een actueel thema. Conservator Rense Havinga: “Het ging de laatste maanden in de Nederlandse media veel over wie het woord ‘omvolking’ had gebruikt, maar als je complot denken wil herkennen, is het belangrijk om meer te weten over de theorie en de zondebokken, zodat duidelijk is wanneer er sprake is van complot denken”. De expositie behandelt nog 9 andere complottheorieën, daterend van 1846 tot 2022.

De presentatie in het Vrijheidsmuseum is te zien van 21 augustus 2024 tot medio februari 2025.