Van Nederlands-Indië naar Nijkerkerveen: de Schoolverzameling van het Koloniaal Instituut

Na zijn pensionering werkte ‘Meester Witzel’ jarenlang aan het ordenen en uitbreiden van de Callenbachcollectie van Museum Nijkerk, schreef hij talloze artikelen voor het tijdschrift van Museum Nijkerk en ordende hij het archief van de Van Rootselaarschool. Het museum kreeg lesmateriaal geschonken, materiaal dat een mooi beeld geeft van het onderwijs op de school die in 2022 175 jaar bestond.

De school werd in 1847 op initiatief van dominee Callenbach opgericht als Christelijke School Nijkerkerveen. In 1960 werd hij gesplitst in de C.J. van Rootselaarschool en de Johannes Calvijnschool, maar in 2018 fuseerde hij weer tot De Horizon. Het is de op één na oudste nog bestaande christelijke school uit de negentiende eeuw in Nederland.

Schoolverzamelingen

De oude schoolplaten die veel mensen wel kennen, sieren de wanden van de educatiezolder van Museum Nijkerk, maar er zijn ook lesmaterialen die minder bekend zijn. Deze ‘Schoolverzameling’ bijvoorbeeld, werd ingezet bij het ‘aanschouwelijk onderwijs’, een manier om de wereld dichterbij te brengen in een tijd dat internet nog niet bestond en bijna niemand verre reizen maakte. Begin twintigste eeuw werd het bezit van koloniën door velen nog als normaal verschijnsel beschouwd, en dus werden ook koloniale objecten verzameld en gebruikt voor dit aanschouwelijk onderwijs. Nieuwe, in Nederland nog onbekende grondstoffen en landbouwproducten werden aangeboden in kleine ronde doosjes. Kinderen konden de producten bekijken, voelen en ruiken, en zo meer leren over de Nederlandse koloniën, met name het toenmalige Nederlands-Indië.

De Schoolverzamelingen werden vanaf 1892 verspreid, eerst door het Haarlemse Koloniaal Museum (dat vanaf 1864 een collectie ‘wonderbaarlijke voorwerpen’ uit ‘De Oost’ aanlegde voor wetenschappelijk onderzoek en ‘ter lering ende vermaak’), later door het Amsterdamse Koloniaal Instituut, waar het Koloniaal Museum zich in 1910 bij aansloot (en dat in 1926 onderdak vond in het nieuwgebouwde Koloniaal Instituut aan de Mauritskade, het huidige Koninklijk Instituut voor de Tropen). Zo is in het jaarverslag over 1927 van het Koloniaal Instituut te lezen: “De afdeeling handelsmuseum leverde 100 schoolverzamelingen af.” Misschien ging één daarvan dat jaar wel naar Nijkerkerveen…

Jubileum

Bij het 125-jarig jubileum in 1972 organiseerde Foppe Witzel de tentoonstelling ‘125 jaar Christelijk onderwijs in Nijkerkerveen’. De tentoonstelling, waarop onder andere oude leermiddelen en schoolplaten werden geëxposeerd, werd op 11 april 1972 geopend door de minister van Onderwijs en Wetenschappen, mr. C. van Veen. “Minister Van Veen in ’t Veen”, kopte de krant de volgende dag. En op 27 maart 1972 schreef meester Witzel al in het Schoolnieuws: “We zijn er natuurlijk erg trots op, dat de Minister van Onderwijs zelf naar het Veen komt. We hopen op veel belangstelling; er komt per slot van rekening niet elke dag een Minister uit Den Haag in ons dorp. Daar mag de vlag wel voor uit!”

Rechten

Annelijn Scherff, Museum Nijkerk