Een pondje koffie graag

Geschiedenis van de (voorloper van) De Pelikaan

Eén van de dertien Gelderse koffiebranderijen is De Pelikaan in Zutphen. Gerrit Jan Garsen verkrijgt het pand Pelikaanstraat 9 op 4 juli 1816 bij legaat. Hij begint er een levensmiddelenzaak. De boeren uit de wijde omgeving, die de markt in Zutphen bezochten, leverden hier hun boter, kaas en eieren af in ruil voor levensmiddelen en veevoer.

Zoon Albartus Garsen neemt de zaak in 1854 over. Na het overlijden van Albartus komt het pand in bezit van de weduwe van Albartus Garsen. Op 1 mei 1953 neemt H.J.Wassink, bij gebrek aan opvolging, de zaak geheel over. In 1983 nam zijn zoon J. Wassink de zaak over. Op 1 januari 1988 wordt de zaak omgezet in een vennootschap onder firma. J.Wassink breidt de zaak uit met meerdere panden.

Koffiehandel en -branderij

Tot 1920 staat de winkel bekend als levensmiddelenzaak van koloniale waren,  koffie en thee. De koffie wordt dan al gebrand in de eigen “Stoomkoffiebranderij”. In 1920 verkoopt De Pelikaan enkel nog koffie en thee. Men gaat dan over naar een elektrische inrichting voor het branden en malen van koffie. De oude koffiebrander in de zaak doet nog steeds dienst. Er wordt nog steeds dagelijks vijfentwintig soorten koffie gebrand van de koffiesoort Arabica. Tot op heden lopen de zaken nog steeds goed. Een pand wordt sinds 1998 gebruikt als de cadeaushop, in een ander pand is de oorspronkelijke koffie- en theewinkel gevestigd en vanaf 1989 wordt een aangrenzend pand gebruikt voor de schenkerij. In 1991 verwierf de firma het predicaat ‘hofleverancier’ ter gelegenheid van het 175 jarig bestaan.

De introductie van koffie in Nederland

De oorsprong van de koffie ligt in Ethiopië vanwaar het zich vanaf de vijfde eeuw langzaam heeft verspreid. In 1570 leert men de koffieplant in Europa kennen, maar dan vooral in wetenschappelijke kringen als exotische plant. Pas in 1706 komen de plantenstekjes in de Hortus Botanicus van Amsterdam. In 1712 wordt er in Suriname geëxperimenteerd met het aanplanten van koffie. In 1750 heeft Suriname wereldwijd al vijftig procent marktaandeel. In Nederland is er naast Surinaamse koffie ook koffie te koop uit Jemen, Java en Brazilië. De koffieprijzen zijn inmiddels flink gedaald, waardoor koffie niet meer alleen een product is voor de elite.

Een getrainde neus voor koffie

Voor de consumptie is het essentieel dat de koffie wordt gebrand. Het brandproces opent de aroma’s in de rauwe koffiebonen. Iedere soort koffieboon heeft een eigen brandprofiel. Het brandprofiel vertelt hoe lang en op welke temperatuur de bonen gebrand moeten worden en welke kleur ze behoren te krijgen. Een eeuw geleden werd de koffie thuis gebrand of door een plaatselijke winkelier. In 1930 waren er in Nederland zo’n vijfhonderd koffiebranderijen. Anno 2019  zijn er vierennegentig koffiebranderijen in Nederland, waarvan dertien in Gelderland.

Bronnen: 

- Koffie, kookkunst en technieken, Jacki Baxter, i.o.v. Roode Pelikaan, Uitgeverij  De Lantaarn, Amsterdam, 1987 

- Krantenartikel in  De Stentor d.d. 20 maart 2012

- www.de-pelikaan.nl

- friendsofcoffee.nl/koffiebranderijen-in-nederland

- Uitzending van Omroep Gelderland, 200 jaar koffie en thee van De Pelikaan uit Zutphen d.d. za 9 april 2016, 2.03 minuten: https://youtu.be/cpMBC4uWaqI

Rechten

Olga Spekman, CC-BY