De schrijfsels van ruiter Rufus

Lezen en schrijven

Niet lang voor het begin van de jaartelling trokken Romeinse legereenheden het zuiden van het huidige Nederland binnen, en daarmee kwamen de eerste mensen in ons land die konden schrijven. Enkele konden dat zelfs heel goed: de officieren en administratieve krachten van het leger, die rapporten moesten uitbrengen, inventarislijsten en dienstroosters moesten opstellen en brieven moesten schrijven naar collega’s. Er zullen ook hoogopgeleide mannen tussen hebben gezeten die boeken lazen en gedichten schreven. Maar de grote massa kwam niet verder dan het alfabet en het af en toe schrijven van de eigen naam, bijvoorbeeld op persoonlijke bezittingen. We zijn die eenvoudige soldaten erkentelijk voor deze graffiti, want ze geven enig inzicht in het soort mannen dat in de legerkampen rondliep, waar ze vandaan kamen en tot welke eenheid ze behoorden. In Nederlands vertaald staat er meestal zoiets als ‘van Jan’, en soms, iets uitgebreider, ‘van Jan, uit de compagnie van Piet.’

Onsamenhangende zin

Op dit fraaie bakje van terra sigillata, gemaakt rond het begin van de jaartelling en daarmee getuige van de vroegste bezettingsperiode van Romeins Nijmegen, staat ook zo’n eigendomsgraffito. In hedendaagse letters lezen we Rufus t(u)rma Sucundus Prila crater Felix. Het is uitzonderlijk lang, maar dat is in dit geval eerder een nadeel dan een voordeel. Dat komt in de eerste plaats doordat de schrijvers geen naamvallen hebben gebruikt – essentieel voor het ontcijferen van een Latijnse tekst. Het gaat wat ver om alle problemen van dit kleine stukje tekst uit te leggen, maar het komt erop neer dat alle namen en woorden zonder veel samenhang achter elkaar staan. Rufus was blijkbaar commandant van een turma (ruiterafdeling). Sucundus is de foute spelling van de naam Secundus. Prila, hoort dat bij een naam? En dan crater - wijnmengvat voor zo´n klein bakje? En wat doen we met Felix een veel voorkomende naam voor slaven? Het zal wel een raadsel blijven.

Rechten

Evert van Ginkel