De grensstreek Gelderland (Nijmegen) - Duitsland

In het oosten van Gelderland begint de Nederlandse rivierdelta. De Rijn stroomt vanuit Duitsland, via de Gelderse Poort, ons land binnen en splitst zich vervolgens in Waal, Neder-Rijn en IJssel. Deze rivierdelta vormde tweeduizend jaar geleden de grens van het Romeinse rijk, de limes. De aanwezigheid van de Romeinen zorgde in deze grensregio voor handel en welvaart.

Deze tekst is onderdeel van de fietsroute Gelderse Grenzen gemaakt bij het Erfgoedfestival 2018: Over grenzen van Gelderland.

Karel de Grote

In de vroege middeleeuwen vormde de Rijndelta een machtsbasis voor het enorme rijk van keizer Karel de Grote. Hij bouwde niet voor niets in Nijmegen een van zijn paleizen. Na het overlijden van Karel en zijn opvolger Lodewijk de Vrome splitsten zijn drie kleinzoons het keizerrijk in drieën. De scheidslijn tussen het middelste en het oostelijke rijk liep ongeveer langs de huidige Nederlands-Duitse grens.

Graafschap Gelre

Een aantal eeuwen later, in de elfde eeuw, ontstonden de graafschappen Gelre en Kleef. Zij lagen op de westoever van de Rijn, in het huidige Duitsland. Gelre breidde zich al snel uit naar het noorden en westen. Vanaf 1247 kreeg de graaf ook Nijmegen in handen. Eeuwenlang zou het de machtigste stad van Gelre zijn.

Enclaves

Met de buren van het graafschap Kleef lagen de graven en hertogen van Gelre regelmatig overhoop. Een doorn in het oog van de Gelderlanders waren de Kleefse enclaves in de Liemers en de Betuwe: stukjes Kleefs grondgebied binnen het Gelderse territorium. In 1502 probeerde hertog Karel van Gelre daarom, tevergeefs, de enclave Huissen te veroveren. Dat dit niet lukte, vieren de inwoners van Huissen nog jaarlijks als een overwinning. Pas na de vorming van het Koninkrijk der Nederlanden kwamen de Kleefse enclaves in 1816 definitief bij Nederland.

Willem van Kleef

In alle tussenliggende eeuwen zijn Gelre en Kleef maar vier jaar door één hertog vertegenwoordigd: Willem van Kleef. Na het Traktaat van Venlo in 1543 verloor Gelre echter zijn onafhankelijkheid en moest Willem het hertogdom afgeven aan Keizer Karel V.

Compensatie

Zo’n 130 jaar na overdracht van de enclaves veranderde de grens opnieuw: Nederland nam delen van Duitsland in. De geannexeerde gebieden dienden als compensatie voor geleden schade in de Tweede Wereldoorlog. Hierdoor kwamen in 1949 Elten en een deel van Suderwick bij Gelderland. Veertien jaar later werden beide dorpen echter weer aan Duitsland teruggegeven.