De Eusebiuskerk als een bouwkundig meesterwerk

Vooroorlogse restauratie

De luchtboogbeelden, die pas zijn aangebracht tijdens de restauratie tussen 1894 tot 1911, waren versierd met een krullend bladmotief en figuren van mensen en dieren. Op oude tekeningen en prenten ontbreken de luchtbogen, die overigens wel waren voorzien en die ook beslist nodig waren om de druk van de gewelven in het middenschip en het hoogkoor op te vangen.

Toen men in 1908 verder ging aan de restauratie van het schip, werden de daar nieuw aangebrachte luchtbogen versierd met allerlei mens- en dierfiguren. 'Een leger van gedrochten, menschen, dieren, enz., welke tevoren hier niet werden aangetroffen', aldus Portheine in 1914. Ook de waterspuwers aan de toren werden toen nieuw toegevoegd. Al dat beeldhouwwerk kwam van de hand van de beeldhouwer Lodewijk Henzen, die eerder ook beeldhouwwerk voor de Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch leverde.

Wederopbouw

Na de verwoesting van de Eusebiuskerk tijdens de Slag om Arnhem, werd de kerk opnieuw herbouwd. Een groep beeldhouwers kreeg de opdracht om de kerk opnieuw rijkelijk te versieren in combinatie met beelden die de Slag doorstaan hadden.

Een wereld van oude en nieuwe ideeën kreeg gestalte in iconografische reeksen van mensen, dieren, vissen, vogels, fabeldieren, jachttaferelen en florale motieven in een historische en eigentijdse voorgeving. Zo hakte de getalenteerde beeldhouwer Eduard van Kuilenburg vele beelden direct uit steen in ruwe weerbarstige creatieve figuren, vanuit een breed christelijk en humanistisch gedachtegoed. Hier zijn opmerkelijke sculpturen uit voorgekomen zoals; bijbelfiguren, dieren, insecten, mythische wezens en de bekende waterspuwers; de Walt Disney beelden.

Samen met een groep beeldhouwers hakte van Kuilenburg hij bijna 90 luchtboogbeelden en kopieerde zij ruim 250 kraagsteenbeeldjes als bijzondere portrettengalerij van het oog op de ‘gewone’ mensen, deels naar vooroorlogse voorbeelden. De originele beelden en stenen van de wederopbouw zijn te koop.

Ds. Foekes als dwerg

Halverwege de lantaarn bevinden zich 28 waterspuwers met de gebeeldhouwde hoofden van onder andere Disney’s dwergen en Sneeuwwitje. Hierover ontstond tijdens de wederopbouw een grote rel in Arnhem. De toenmalige predikant, Dominee Foekes, was furieus toen hij de beelden van Eduard van Kuilenburg ontdekte. Dit had hij niet moeten doen, zijn beeltenis doet sinds dien ook dienst als waterspuwer. Op 68 meter hoogte hangt hij, als een van de zeven dwergen.

De glazen balkons aan de west- en oostzijde van de toren geven een prachtig uitzicht op de nieuw gekopieerde (Disney) beelden aan de toren- en op het schip van de kerk.

Bronnen:

• De St. Eusebiuskerk te Arnhem, Portheine 1914.
• De Grote of Eusebiuskerk, A. G. Schulte, 1994.
• De Sint- Eusebiuskerk te Arnhem, Elisabeth den Hartog en Ronald Glaudemans, 2013 .

Rechten

Monica van Uffelen, Stichting Eusebius Arnhem