Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, de Waal als barrière, thema Strijd aan de Waal.

De toegangspoort

Het splitsingspunt van Rijn en Waal was al sinds de Romeinse tijd van militaire betekenis. In de Middeleeuwen werd het gebied beheerst door de graaf van Kleef, die er in 1360 een burcht bouwde. Het splitsingspunt was ook van grote betekenis voor de toenmalige Republiek der Verenigde Nederlanden, die toen de Tachtigjarige oorlog tegen Spanje uitvocht. Wie controle had over het splitsingspunt, die beheerste de rivieren. Om die reden nam in 1586 de Maarten Schenk van Nydeggen de oude burcht in voor de Republiek. Hij bouwde het oude Kleefse kasteel uit tot een moderne vesting, de later naar hem vernoemde Schenkenschans. De Schans was een doorn in het oog van de Spanjaarden die de Rijn en de Waal gebruikten om troepen en voorraden aan te voeren. Vandaar dat zij er op gebeten waren de Schans in te nemen.

Veroverd door de Spaanse troepen

Het fort werd lange tijd als onneembaar gezien. Een belegering door Spaanse troepen in 1599 werd afgeslagen. Dat heeft er wellicht toe geleid dat de Republiek dacht te kunnen bezuinigen op manschappen. Er waren er slechts zestig aanwezig toen de schans in 1635 bij verrassing werd ingenomen door een bataljon van 500 Duitse soldaten in dienst van de Spanjaarden. Dat was een ramp voor de Republiek, die nu een deel van de controle over Waal en Rijn verloor.

Heroverd door de Staatse troepen

De troepen van de Republiek - Staatse troepen genoemd – gingen direct tot een beleg over. Frederik Hendrik van Oranje liet rond de Schans een ring van nieuwe vestingwerken en loopgraven aanleggen. Zo werd aanvoer van goederen en voedsel naar Schenkenschans vrijwel onmogelijk. Spaanse soldaten binnen de schans werden getroffen door honger en ziekte. Op 29 april 1636 gaven de Spanjaarden zich over. Zo’n 800 gezonde en zeshonderd zieke soldaten mochten de vesting verlaten.

Het Rampjaar

In 1672 was Schenkenschans wederom zwak verdedigd. Maar het grote probleem was nu niet de schans zelf, maar de Rijn, die verzandde. Inname was een peulenschil voor de Franse koning Lodewijk XIV die met 150.000 soldaten vanuit Duitsland de verzande Rijn kon overtrekken.

Vriendelijk dorp

Na deze gebeurtenis verloor de schans haar strategische betekenis. Door de aanleg van het Pannerdensch Kanaal kwam het splitsingspunt stroomafwaarts te liggen, waar toen Fort Pannerden werd aangelegd. De voormalige vesting ontwikkelde zich tot een stil maar vriendelijk dorp. In 1816 werd de schans met Pruisen geruild voor een stukje Duitsland.

Bronnen

• Plessen, Marie-Louise von. 2016. Der Rhein. Eine europäische Flussbiografie. Bundeskunsthalle Bonn / Prestel München.
• Gelderseilandverhaalt.nl
• Verdedigingswerken.nl

Lees verder: Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens

Rechten

Marieke Muilwijk, in opdracht van De Bastei, Nijmegen, CC-BY-SA