Strijd tegen het water

De eerste ingrepen 

De eerste ingrepen van de mens waren het bouwen van terpen en het graven van grote sloten (weteringen) om het overtollige water af te voeren. De problemen met het water ontstonden pas echt aan het begin van de late middeleeuwen. Toen werden dijken aangelegd om land te kunnen ontginnen en landbouwgronden tegen het wassende water te beschermen. Door de dijken kon de rivier bij hoogwater niet meer ver buiten haar oevers treden en werd het water steeds hoger langs de dijken opgestuwd met overstromingen tot gevolg. In de strijd tegen het water werden de dijken in de loop van de eeuwen steeds hoger en breder.

Centrale waterbeheersing

Het waterpeil van de IJssel werd echter niet alleen bepaald door de hoogte van het rivierwater, maar ook door de afwatering van de Liemers en de vele beken van het Veluwemassief. Heftige regenval in combinatie met hoogwater in de Rijn kon tot een snelle stijging van het water leiden met overstroming van de dijken tot gevolg. Goed onderhoud van gemalen, sluizen, dijken en beken was daarom onontbeerlijk. Al in de middeleeuwen lag de verantwoordelijkheid hiervoor bij een soort lokale waterschappen of zelfs bij een eigenaar of pachter van het aangrenzende land. De waterbeheersing werd in de loop van de tijd steeds centraler en mondde eindelijk uit in de huidige waterschappen en Rijkswaterstaat.

Bevaarbaar maken

De IJssel is een prachtig meanderende rivier die oogt alsof het haar natuurlijke verloop is. Aan de IJssel is echter vele malen gesleuteld om deze bevaarbaar te houden of te maken. Indien deze ingrepen niet zouden zijn uitgevoerd, zou de IJssel nu geheel verzand zijn geweest.

Omstreeks 1700 waren de Neder-Rijn en de IJssel namelijk nauwelijks bevaarbaar meer. Een belangrijke oorzaak hiervan was dat de bovenmonden van de Neder-Rijn en de IJssel met zand en grint verstopt raakten. Door de aanleg van het Pannerdensch kanaal in 1707 en het graven van een nieuwe IJsselmond bij Westervoort in 1777 kwam er pas verbetering in de situatie en werd de waterverdeling tussen Waal en Neder-Rijn en Neder-Rijn en IJssel verbeterd.

Ook de diverse verleggingen en bochtafsnijdingen van de IJssel hebben diepe sporen in het landschap achtergelaten. Oude riviergeulen en 'dode' rivierarmen zijn er nog getuigen van. In de 19de eeuw is de IJssel vrijwel volledig gekanaliseerd en zijn talloze kribben aangelegd. Toch blijft de IJssel een moeilijk bevaarbare en gevaarlijke rivier met soms te lage waterstanden, sterke stromingen en scherpe bochten die het uitzicht op het vaarwater belemmeren. Desondanks behoort de IJssel tot de drukst bevaren binnenvaartroutes van Nederland.

Geef ruimte aan de rivier

Na eeuwenlang strijd tegen het water te hebben gevoerd, kwam na de overstromingen in 1995 een kentering in het denken. De strijd tegen het wassende water met de klimaatveranderingen en de opwarming van de aarde in het vizier, is in de toekomst niet meer te winnen door het nog verder ophogen en verbreden van dijken. Rijkswaterstaat ontwikkelde het project 'Ruimte voor de rivier'. In heel Nederland worden circa veertig ingrijpende maatregelen getroffen om het rivierwater meer ruimte te geven. Enkele voorbeelden hiervan zijn het verlagen van uiterwaarden, het aanleggen van nevengeulen en het verleggen van dijken. De voornaamste doelstellingen van het project zijn veiligheid en ruimtelijke kwaliteit.

Eén van de maatregelen is een dijkverlegging in het gebied van de Hondsbroeksche Pleij bij het splitsingspunt van Neder-Rijn en IJssel in de buurt van Westervoort. Door de dijk bij Westervoort landinwaarts te verleggen worden de uiterwaarden breder en krijgt de rivier meer de ruimte. Daarnaast is er een regelwerk gebouwd die het mogelijk maakt bij hoogwater de verdeling van het water tussen de Neder-Rijn en de IJssel te sturen.

Nieuwsuitzendingen

Vijf nieuwsuitzendingen van TV Gelderland over hoogwater en scheepvaart op de IJssel

1. 10 juni 1999: Gelderland: Aanhoudend hoogwater
2. 5 maart 2007: Olburgen: Waterpeil rivieren stijgt snel
3. 2 juli 2007: Westervoort: Startschot voor het project 'Ruimte voor de Rivier'
4. 4 december 2002: Zutphen en Westervoort: Knelpunten Boven-IJssel
5. 29 mei 2007: Zutphen: Gevaar op het water

Uitzending over hoog water