Dorpen

Dorpen: Het Rheder-veer aan de IJssel tegenover de Valeweerd, met gezicht op de Rheder Enck, het Rhederbos, de Wildbaan en Rheden,...

Foto 1/19

Dorpen: ’t Dorpje Ellecom by Dieren, 1743. Het dorp Ellecom is een kleine gemeenschap met ruim duizend inwoners.

Foto 2/19

Dorpen: Ellecom – kerk en huis Avegoor, 1778. Van Elten heeft het boerenland in de buurt van Ellecom met op de voorgrond de grote ...

Foto 3/19

Dorpen: Westervoort – Kerk en postwagen van Keulen naar Arnhem, 1742. Op deze tekening is de kerk prominent in beeld gebracht.

Foto 4/19

Dorpen: ’t Dorp Spankeren, 1743. Spankeren lig ten noorden van Dieren aan het Apeldoorns kanaal en is een klein dorp met ruim duiz...

Foto 5/19

Dorpen: De stad Doesburg te zien van den IJssel, 1743. Doesburg is naast Bronkhorst de enige stad tussen Arnhem en Zutphen

Foto 6/19

Dorpen: Lattum bij Doesburgh, 1687-1727. Het dorp Lathum maakte eerst onderdeel uit van de bannerheerlijkheid Bahr en werd later m...

Foto 7/19

Dorpen: Gezicht op Doesburg.

Foto 8/19

Dorpen: Gezicht op Doesburg. Nieuwbouw Doesburg, 02-06-2004. Door de nieuwbouw op de kade langs de IJssel is het aanzicht van het ...

Foto 9/19

Dorpen: Gezicht op Doesburg vanaf de IJsselkade.

Foto 10/19

Dorpen: Doesburg gezien vanuit Angerlo.

Foto 11/19

Boerderijen: Schaapskooi te Rhederoort aan de Steeg, 1853.

Foto 12/19

Boerderijen: IJssel bij De Steeg.

Foto 13/19

Boerderijen: Landschap met koeien, Jan Voerman. Koeien in uiterwaarden en weilanden waren een favoriet thema bij schilders omstree...

Foto 14/19

Boerderijen: Borg Keppel bij Ellecom. Deze T-boerderij staat op de hoek van de Eikenstraat en de voormalige Boerenweg.

Foto 15/19

Boerderijen: Reuversweerd bij Cortenoever.

Foto 16/19

Watermolens: De Middachterwatermolen bij Biljoen, 1770-1795.

Foto 17/19

Watermolens: Doesburg, watermolen aan de Oude IJssel, 1730-1780.

Foto 18/19

Watermolens: Van Lennepsmolen, Velp. Deze watermolen ligt aan de Rozendaalsebeek die evenals de Beekhuizerbeek uiteindelijk uitmon...

Foto 19/19

Ver voor onze jaartelling woonden er al mensen in de zuidelijke IJsselvalei. Bewoning van dit gebied was haast onmogelijk door moerassen en overstromingen. Slechts de hoogste gronden waren geschikt voor bewoning, zoals de randen van de stuwwal of de zandige hoogten van de IJssel.

Vaste nederzettingen in de middeleeuwen

In de vroege middeleeuwen (500-1000) ontstonden steeds meer vaste nederzettingen, doordat vanaf de hogere gronden de ontginningen op gang kwamen. De nederzettingen gedijden vooral door de komst van de landessen of enken. Dit waren gemeenschappelijke akkers waarop meestal rogge werd verbouwd. Aan de rand van de es stonden de boerderijen, iets verder weg lagen de woeste gronden: hooilanden, heiden, bossen en vennen. Hier graasden schapen en werden plaggen gestoken. Met plaggen, schapenmest en bosstrooisel werd de es bemest. Hierdoor werd de opbrengst van het land groter en kon de bevolking groeien. De tot dorpen uitgegroeide gehuchten hadden een agrarische functie die ze tot ver in de twintigste eeuw zouden houden. De IJssel zorgde voor de af- en aanvoer van goederen, visvangst en kleiwinning voor de baksteen- en dakpanfabricage. De laatste vijftig jaar is het 'idyllische' IJssellandschap gestoffeerd met lommerrijke dorpen, boerenland, bossen, parken en buitenplaatsen ingrijpend veranderd door aanleg van industrieterreinen, nieuwbouwwijken en infrastructurele bouwwerken als bruggen en autowegen.

Kerken en dorpsgezichten van Jan de Beijer

In 1745 verscheen in verschillende delen Het verheerlykt Nederland of Kabinet van hedendaagsche gezigten (…) bij Isaak Tirion te Amsterdam. Het merendeel van de afbeeldingen in deze uitgave zijn gemaakt naar tekeningen van Cornelis Pronk en zijn leerling Jan de Beijer. Voor deze uitgave reisde De Beijer tussen 10 augustus en 14 september 1743 heel Oost-Gelderland af. Zijn penseeltekeningen geven een prachtige impressie van dit gebied. Langs de IJssel tussen Arnhem en Zutphen heeft De Beijer bijna alle dorpen weergegeven.

Opvallend bij al deze werken is de prominente rol van de kerk als gezichtsbepalend element in het landschap en de kerktoren als baken voor reizigers over land en schippers op de IJssel. Veel gehuchten hadden omstreeks de negende eeuw al een houten kapel of kerkje. In de twaalfde eeuw of later werden deze vaak vervangen of vergroot door stenen bouwsels met kerktorens in romaanse of gotische stijl. Het merendeel van deze kerken is bewaard gebleven, vaak in zwaar gerestaureerde staat als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Door nieuw- en hoogbouw zijn ze lang niet altijd meer beeldbepalend voor het dorp en het landschap erom heen.