Woningen voor welgestelden

Door de aanleg van de hoge spoordijk voor de lijn richting Duitsland en Zutphen ging het uitzicht op de heuvels ten noorden van Arnhem echter verloren en zochten nieuwkomers andere vestigingsplaatsen. Die vonden ze in de dorpen Oosterbeek en Velp en de rest van de oostelijke Veluwezoom. Daar lag al een ketting van landgoederen, en de nieuwe welgestelde burgerij wilde in die omgeving wel een villa met een tuin laten bouwen.

De dorpen in de gemeente Rheden en dan vooral Velp, hadden een aantal goede verbindingen met Arnhem. Er liep een verharde straatweg Arnhem-Zutphen, er was een spoorlijn en sinds 1880 vanaf Velp de paardentram. Eerst ontstond er lintbebouwing langs de bestaande wegen en het spoor. In vrijwel alle dorpen langs de weg van Arnhem naar Zutphen werden prachtige villa's gebouwd, die er voor een groot deel nog staan, zoals te zien aan de Zutphensestraatweg in Dieren. Hier staat een prachtig complex dat bestaat uit een rentenierswoning uit 1868-1869 en zes luxe villa's. Deze laatste zijn van de bouwkundige Eelco Lofvers en gebouwd aan het einde van de 19e eeuw in de neorenaissance stijl en rijk versierd met o.a. torentjes.

Maar ook elders in de gemeente staan fraaie villa's zoals bij het Rozenbos in Rheden en achter het "Strooiendorp" in de Steeg en in de omgeving van de Hoflaan in Dieren. Om aan de blijvende vraag naar villa's te kunnen voldoen werden in Velp door projectontwikkelaars avant-la-lettre enkele kleine landgoederen aangekocht om er villaparken van te maken. Dat gebeurde o.a. met Overbeek in 1900 en Ma Retraite in 1903 (tot 1890 Schoonenberg geheten). In 1900 werd de N.V. Villapark "Overbeek" opgericht, waarbij een van de initiatiefnemers de architect Honig was. Hij nam de bekende tuin- en landschapsarchitect Hugo A.C. Poortman in de arm om een ontwerp te maken. Poortman maakte gebruik van de aanwezige paden, de Rozendaalse beek en de oude bomen om een villapark in Engelse landschapsstijl te ontwerpen. Aanvankelijk verliep de verkoop van bouwkavels goed. Het ging minder toen in 1903 met de aanleg van het eenvoudige villapark Ma Retraite ten oosten van de Daalhuizerweg werd begonnen. Het voormalige kasteel Overbeek werd tevergeefs te koop gezet. Helaas lukte het niet om er een gemeentehuis of postkantoor van te maken. Uiteindelijk werd het huis met het stalgebouw en het terrein binnen de gracht openbaar geveild en in 1906 voor de afbraak verkocht. Toen alle grond verkocht was, werd de N.V. Villapark Overbeek in 1915 ontbonden. Na 1915 zijn er door inbreiding nog de nodige woningen in het park bijgebouwd. De oorspronkelijke bebouwing is erg gevarieerd met leuke details zoals torentjes, serres, balkons, vakwerk, houtsnijwerk, muurankers, luiken, glas-in-lood ramen enz. Het villapark van Poortman is uniek en is daarom aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

"Poortje Overbeek" bevat brokstukken van "Huize Overbeek". Tijdens de afbraak van Huize Overbeek werd het middenstuk met de wapenhoudende leeuwen en de siervazen die op het dak stonden gekocht door de heer Elias uit Amsterdam. Deze liet een villa "Overbeek" bouwen in het villapark, aan de Overbeeklaan, en maakte een toegangspoort, waarop hij het middenstuk liet zetten met de siervazen. Villa Overbeek werd later zusterhuis en is samen met het ziekenhuis, dat toen in de Tramstraat stond, in 1971 afgebroken. Het poortje werd gespaard en is door het college van B&W op de monumentenlijst geplaatst.

Auteur: Nelleke den Boer-Pinxter