Bernardus die Haeze en de nieuwe leer in Hattem

1533

De Grote of Andreaskerk in het hart van Hattem werd gebouwd in de twaalfde eeuw en behoorde toe aan de katholieken. Dit was vanzelfsprekend, omdat van andere godsdienstige richtingen in Hattem nog geen sprake was. De leider van die katholieke gemeenschap in het vestingstadje, de pastoor, werd in 1533 Bernardus die Haeze of Haese (geboren eind vijftiende eeuw). Hij werd benoemd op voordracht van de hertog Karel van Gelre (1467-1538).

Die Haeze

In die jaren was overal de invloed van de leer van hervormers als Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1568) al voelbaar, maar in Hattem veroorzaakte dat veel minder beroering dan in andere steden en dorpen. Die Haeze voelde zich aangetrokken tot de nieuwe leer, en werd menigmaal veroordeeld omdat hij naar het oordeel van zijn kerk ketterse ideeën verkondigde. Hij werd bestraft met verbanning, maar telkens dook hij toch weer op. Pastoor die Haeze werd ook getolereerd omdat hij niet agressief te werk ging, maar via de weg der geleidelijkheid de nieuwe leer in zijn parochie probeerde in te voeren. Behalve als herder van de Hattemse parochie was Die Haeze ook actief in de politiek, en had zo grote invloed op de gang van zaken in het burgerlijk leven van Hattem. Bernardus die Haeze had als devies ‘Caritas et Spes’ - ‘Liefde en Hoop’. Al op jeugdige leeftijd woonde hij in Hattem, en als pastoor speelde hij een grote rol in het bestuur van de stad. Behalve pastoor was hij ook notaris. Hij bouwde in 1534 een nieuwe school in Hattem.

In die tijd kwam op het kasteel de Dikke Tinne de drost (een belangrijk bestuursambtenaar) Johan van Holzwiller te wonen, die ook de nieuwe leer was toegedaan. Zo kon het gebeuren dat Hattem langzaamaan overging naar de ideeën en leerstellingen van de hervormers. Van een beeldenstorm, waarbij op grote schaal heiligenbeelden en andere religieuze objecten werden vernield, was in Hattem geen sprake.

Bartoldus

In 1557 werd pastoor Die Haeze opgevolgd door Gerardus Bartoldus, priester uit Apeldoorn en recht in de leer. Bernardus’ verzoek om eerherstel werd afgewezen. Intussen leefde hij samen met zijn huisgenote Margareta, bij wie hij enkele kinderen had. Zijn zoon Jasper speelde in de Hattemse geschiedenis van die dagen ook een grote rol. Hij heeft zijn vader in menig lastig probleem bijgestaan.

Bernardus stierf op 22 april 1577 en werd in de Grote Kerk begraven. Er kwam een gebrandschilderd raam in de kerk, dat helaas verloren is gegaan. De steen van zijn grafzerk is bij een restauratie aan het einde van de negentiende eeuw in stukken teruggevonden en is nu nog te bezichtigen in de Grote Kerk. Zijn devies staat er nog duidelijk leesbaar op.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Hattem. Het volgende venster is hier te vinden.