Moses Ephraïm en de Joodse gemeenschap

Twee begraafplaatsen en een synagoge, 1646

De oude Joodse begraafplaats aan de Aalsdijk. Foto: Fotopersburo William Hoogteyling, Buren

Foto 1/4

De nieuwe Joodse begraafplaats op het voormalig kasteelterrein. Foto: Fotopersburo William Hoogteyling, Buren

Foto 2/4

De synagoge voor de restauratie, ca. 1965. Collectie Regionaal Archief Rivierenland, Tiel

Foto 3/4

De synagoge in 2014. Foto: Fotopersburo William Hoogteyling, Buren

Foto 4/4

In 1646 mag Moses Ephraïm zich van prins Frederik Hendrik in Buren vestigen als houder van de Bank van Lening. Moses is dan 26 jaar en wordt gerespecteerd wat blijkt uit de toekenning van het burgerrecht door het stadsbestuur en het lidmaatschap van het koopmansgilde. Voor een Jood is dat heel uitzonderlijk. De eerste Joden vestigen zich waarschijnlijk al in de vijftiende eeuw in Buren, maar zoals overal zijn ze in de zestiende eeuw vertrokken vanwege het anti-Joodse klimaat.

In de zeventiende eeuw zijn ze terug, zoals blijkt uit het verhaal van Moses die in 1672 ook een stuk grond krijgt om een 'huis der levende', een Joodse begraafplaats, op te richten aan de Aalsdijk. Het is een van de eerste en grootste Joodse begraafplaatsen buiten Amsterdam.

Alleen een bordje 'voormalig Israëlische begraafplaats' herinnert nog aan deze bijzondere plek.
Omdat de plaats geteisterd wordt door overstromingen, is een nieuwe begraafplaats ingericht. Tien grafstenen staan nog altijd als stille getuigen op het voormalige kasteelterrein, onder het bastion waarop nu de algemene begraafplaats ligt.

Benjamin de Jood

In 1765 komen de Joden bijeen in een huisgemeente bij 'Benjamin de Jood', maar in 1804, zes jaar na de invoering van de vrijheid van godsdienst, koopt de gemeenschap een muurhuis aan de Kniphoek en verbouwt dit tot synagoge. In dat jaar wonen in Buren vier Israëlitische gezinnen met in totaal veertien personen. De hele gemeente, die ook bestaat uit leden uit Geldermalsen, Tricht, Beusichem en Zoelmond, telt ruim veertig personen. De synagoge is een kleine honderd jaar in gebruik.

Varkenshok

In 1900 wordt de Joodse gemeenschap in Buren ontbonden omdat het minimum aantal van tien
leden niet meer wordt gehaald. De Synagoge is sindsdien onder meer gebruikt als woning, opslagplaats en uiteindelijk zelfs als varkenshok. In de jaren zestig is het totaal verkrotte gebouw grondig gerestaureerd. Het is nu eigendom van de gemeente en in gebruik als tentoonstellingscentrum.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Buren. Het volgende venster is hier te vinden.