Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Het stripboek over Quaco: 'leven in slavernij' © PD
Quaco en Kasteel Rosendael
<p>Quaco is de hoofdpersoon in het eerste het eerste stripverhaal over het Nederlandse slavernijverleden, gemaakt door Ineke Mok en Eric Heuvel. Quaco is geboren in...
Besluit tegemoetkoming slaafgemaakten plantage St Germaine. © Nationaal Archief Den Haag, arch.nr. 2.02.09.08, inv.nr. 224.
Apeldoorn als naam van een familie slaafgemaakten
<p>Slaafgemaakten kregen bij aankoop van hun nieuwe eigenaar een slavennaam, met als bewust doel om hun identiteit af te nemen. In slavernij mochten mensen geen...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
Aankomst op Banda. © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, Maritiem Museum Rotterdam, PD
Ida en muskaatnotenperken
<p>Op 27 maart 1817 arriveerde het schip Admiraal Evertsen onder commando van marine-officier Maurits Ver Huell bij Banda Neira. Hier vond op 2 april ten...
Alina Klein (1883-1894) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Johanna en Alina Klein op Neerbosch
<p>In het jaar van de afschaffing van de slavernij – 1863 – opent evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout een weeshuis in Nijmegen. Een...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Portret van Joost Taets van Amerongen (1832-1871) door Joseph Cohen © RKD
Leven op een kasteel: plantage-eigenaar en rentenier in Gendringen
<p>Wie vanuit Paramaribo een blik werpt naar de andere kant van de Surinamerivier kijkt uit over een stuk land dat door een bocht van de...
Onderkomens op de plantage Berg en Dal, waarvan Jacoba Marina deeleigenaar was © PD
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 1
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Johannes Vingboons, Kaart van de Tafelbaai, ca. 1665 © Nationaal Archief, PD
Een Zevenaars-Doesburgs gezin aan Kaap de Goede Hoop
<p>Het gezin van Jan van Herwerden en Jannetje Boddijs en haar dochters Christina en Petronella Does uit een eerder huwelijk, markeert een omslagpunt van Kaapse...
Akte waarin Manille vermeld staat © Gelders Archief
Manille, 'gewezene lijfeigene' te Nijmegen
<p>Een akte in het Gelders Archief getuigt van het overlijden van ene ‘Manille’ in Nijmegen, op 28 mei 1814. In de registratie van zijn overlijden...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Immigrantendepot (koeliedepot) gezien vanaf de Surinamerivier (Foto Julius Muller 1882-1902). ©
Weduwe Ooijkaas: plantage-eigenaar in Apeldoorn
<p>Was na de afschaffing van de slavernij in West-Indië in 1863 de uitbuiting van plantagearbeiders ook ten einde? Geenszins, zoals we weten. Verhalen zoals dat...
Daniel François Schas (1772-1848), olieverf op doek, 1826, Alexandre Jean Dubois Drahonet © Rijksmuseum (PD)
Gecompenseerden uit Beek bij Nijmegen: Maria Anna Pringle
<p>Plantage Dijkveld had een absenteïstische bestuursstijl. Dit betekende dat de plantage op papier eigendom was van verschillende aandeelhouders, maar dat deze personen niet op de...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
'A landscape of Paramaribo in Surinam', Louise van Panhuys, gedateerd 1818 (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Portret Barbara Esseboom © Erik 't Hullenaar
Een levend verleden
<p>Mijn naam is Barbara Esseboom. Ik ben geboren in Paramaribo en getogen in Arnhem met verhalen, liederen en rijmpjes die op een subtiele, onderhuidse manier...
Een aantal panden tussen de Stockumstraat en de Hoogstraat, 1939 © Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen, vervaardiger Deur, ir. J.G., architect
Charles Guillaume van Sandick
<p>De Overijsselse ambtenaar Charles Guillaime van Sandick (1810-1877) woont sinds 1849 in Nijmegen, in een pand aan de Nijmeegse Stockumstraat C379. Van Sandick bezit, als...
Boerderij Corlaer, de geboorteplek van Arend van Curler © Gerrit van de Veen (Nijkerk)
Rensselaerswijck en Schenectady
<p>Kiliaen van Rensselaer was een belangrijke kolonisator, één van ‘patroons’ van Nieuw Nederland, hoewel hij zelf nooit in zijn patroonschap Rensselaerswijk in het huidige Albany...
Kasteel Soelen in Zoelen, 2010 © Kasteelbeheer/Wikimedia Commons, CC
Kasteel Soelen
<p>In 1732 trouwt Willem Hendrik Pieck (1698-1762), eigenaar van kasteel Soelen nabij de Gelderse plaats Buren, met Elisabeth Louisa van Aerssen (1714-1750).</p>
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
Fragment landgoed Overbeek aan de Overbeekselaan in Velp © Esther Westerveld/Wikimedia Commons, CC BY 2.0
Slavernij in achttiende-eeuws Ceylon
<p>Tot ver in de achttiende eeuw is de ‘slavenhandel’ in Azië onder de VOC omvangrijker dan in Suriname en de Cariben. Niet alleen de VOC,...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Maquette van de voormalige slavenloge in Kaapstad © Jnanaranjan Sahu, CC BY-SA
Komst van slavernij naar de Kaap de Goede Hoop
<p>De samenlevingen van Khoikhoi en San in Zuidelijk Afrika kenden geen slavernij. Het is de Gelderlander Jan van Riebeeck die van de VOC-bewindhebbers uiteindelijk toestemming...
Roosje, kleurtekening © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, collectie Museum Arnhem - PD
Roosje in de herinneringen van Maurits Ver Huell
<p>Slaafgemaakten zijn binnen het verhaal van overheersing en winstbejag in de wereldomvattende handel in nootmuskaat en foelie als mensen pijnlijk afwezig. Administratieve bronnen en plantage-inventarissen...
Portret van Jan van Riebeeck (1619-77), anoniem, ca. 1660 © Rijksmuseum, PD
Jan van Riebeeck – Culemborgers aan de Kaap
<p>Culemborger Jan van Riebeeck wordt door de VOC uitgestuurd om aan de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation te vestigen. Onder zijn verantwoordelijkheid worden kolonisten-boeren...
Hester Hooft (Catalogus “Kopstukken: Amsterdammers geportretteerd 1600-1800”, p. 242). © Amsterdam Museum, publiek domein.
Jan Hendrik van Kinsbergen, een weldoener in Apeldoorn
<p>Van Kinsbergen was geen Apeldoorner van geboorte. Hij is geboren in Doesburg en groeide op in Elburg. Gedurende zijn huwelijk woonde hij in Amsterdam. Na...
Lodewijk Laurens Kleijn van Brandes © Rijksmuseum, PD
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 2)
<p>Op enig moment hebben de twee oudste kinderen van Charlotte Constantia en Laurens Kleijn, Laurens Lodewijk en Maria Anna, zich vanuit Demerary gevoegd bij hun...
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Francina de Neef met haar jongste kind, zoon Adriaan de Neef, Paramaribo in 1890 © Particuliere collectie
Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oije (deel 2)
<p>Pita Schimmelpenninck van der Oije (Rheden, 1971) komt uit een oude Gelderse familie. Tot haar vijftiende woonde ze met haar ouders en broer in Ellecom,...
Anna vermeld in de familiekroniek van de familie Brantsen ©
Anna's leven bij de Brantsens
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit laatste deel...
'View of Surinam', Louise van Panhuys (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten - deel 1
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Kosten voor de zieke Anna, uit voogdijrekening van Derk de Vree ©
Anna in Arnhem
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit derde deel...
De Oude Jan in Velp © Koen Bierbooms, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
Ooit stond hier kasteel Dordt, dat al deels afgebroken was toen Laurens Kleijn het in 1832 definitief liet slopen om er dit huis te bouwen. © Onbekend
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 1)
<p>De familie Kleijn liet Huis Dordt in Gorssel bouwen na terugkeer uit Guyana in 1831. Kasteel Dorth werd ervoor afgebroken. Toen in Brits Guyana in...
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Inschrijving van de familie Pichot-Spiering 'uit Suriname' in het bevolkingsregister in de Gemeente Nijmegen in 1832 © Regionaal Archief Nijmegen
Clazina uit Suriname
<p>In september 1832 verhuisde Clazina met de familie Pichot-Spiering van Haarlem naar Nijmegen, naar de Vleeshouwerstraat. Clazina was 25 jaar, geboren in Suriname en lid...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
Marokkaanse muntjes - met dank aan Jennine Staring © Jennine Staring, in copyright
Tot slaaf gemaakt in Marokko
<p>Damiaan Hugo Staring is in Gendringen geboren als zoon van dominee Antonij Staring (1692-1740) en diens tweede echtgenote Anna Christina Lucretia Ver Huell (1703-1794). Zowel...
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Beschrijving van Tiel ©
Angelique Le Jeune en Egbert Rink
<p>De Rinkstraat in Tiel is vernoemd naar Egbert Dirk Rink (1779-1856). Hij is niet alleen president van de arrondisementsrechtbank, actief in bestuurlijke functies en geschiedschrijver,...
Ring uit de derde eeuw, gevonden in Huissen, Valkhof Museum, Nijmegen. © Ineke Mok, 2017 cc-by
Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel
<p>Valkhof Museum heeft in de collectie een ring uit de derde eeuw, waarop het hoofd is uitgesneden van een Afrikaanse man of vrouw met een...
Schilderij Anne de Bye met zwarte bediende, ca 1690 © Wikimedia Commons, CC0
Zwarte bediende van Anne de Bye
<p>Nicolaas van Ravesteijn (1661-1750) schilderde rond 1690 Anna de Bye (1636-1713), vrouwe van Wayestein (Wadestein), die net als hij in Zaltbommel woonde. Naast haar is...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl