Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Daniel François Schas (1772-1848), olieverf op doek, 1826, Alexandre Jean Dubois Drahonet © Rijksmuseum (PD)
Gecompenseerden uit Beek bij Nijmegen: Maria Anna Pringle
<p>Plantage Dijkveld had een absenteïstische bestuursstijl. Dit betekende dat de plantage op papier eigendom was van verschillende aandeelhouders, maar dat deze personen niet op de...
Henri Thierry Daendels (1837-1926), vermoedelijk gefotografeerd op landgoed De Veenkamp, 1926. © Foto uit CODA archief, inventarisnummer GA-004968.
Hoe komt Apeldoorn aan de Daendelsweg?
<p>Nakomelingen uit maar liefst vijf generaties van de bekende gouverneur-generaal in Nederlands-Indië Herman Willem Daendels vestigden zich in Apeldoorn, dat te boek stond als een...
H.C. van der Houven van Oordt. © Foto: GA Rotterdam, Archief van de Vereeniging der Familie Van Oordt
Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt en De Parkenbuurt
<p>Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt is onlosmakelijk verbonden met het ontstaan van de villawijk De Parken in Apeldoorn. Hij heeft als projectontwikkelaar veel...
Portret en- face van Syntax Bosselman, 60 jaar oud, door Roland Bonaparte, 1883. Syntax Bosselman was één van de inwoners van het Surinaamse dorp, onderdeel van de Wereldtentoonstelling van 1883 op het Museumplein. © Bron: Stadsarchief Amsterdam, PD.
Freule Hartsen: slavernij en caritas
<p>Jonkvrouw Henriëtte Sarah Hartsen, beter bekend als freule Hartsen, werd op 22 oktober 1860 in een zeer welgestelde Amsterdamse koopmansfamilie geboren.(1) Zij was een dochter...
Lodewijk Laurens Kleijn van Brandes © Rijksmuseum, PD
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 2)
<p>Op enig moment hebben de twee oudste kinderen van Charlotte Constantia en Laurens Kleijn, Laurens Lodewijk en Maria Anna, zich vanuit Demerary gevoegd bij hun...
Huis Djoerang tegenwoordig, bewoond door Huib van Everdingen, indirecte nazaat van C.J. Hasselman. © Wikipedia Commons/MHB Verkuijlen CC BY 3.0
Djoerang: een Gelderse onderneming op Java
<p>In de Gelderse plaats Zoelen bevindt zich de buitenplaats Djoerang, oorspronkelijk gebouwd in 1823 als Nieuwe-Wadestein.(1) Deze buitenplaats komt omstreeks 1850 in bezit van...
Immigrantendepot (koeliedepot) gezien vanaf de Surinamerivier (Foto Julius Muller 1882-1902). ©
Weduwe Ooijkaas: plantage-eigenaar in Apeldoorn
<p>Was na de afschaffing van de slavernij in West-Indië in 1863 de uitbuiting van plantagearbeiders ook ten einde? Geenszins, zoals we weten. Verhalen zoals dat...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
Brief uit familiearchief Staring © PD
11 tot slaaf gemaakten in de boedelinventaris van Damiaan Hugo Staring
<p>Tot slaaf gemaakte mensen zijn ontmenselijkt tot bezit of gebruiksvoorwerp en blijven in de koloniale bronnen vaak onzichtbaar, of worden in de marge weergegeven, als...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
Besluit tegemoetkoming slaafgemaakten plantage St Germaine. © Nationaal Archief Den Haag, arch.nr. 2.02.09.08, inv.nr. 224.
Apeldoorn als naam van een familie slaafgemaakten
<p>Slaafgemaakten kregen bij aankoop van hun nieuwe eigenaar een slavennaam, met als bewust doel om hun identiteit af te nemen. In slavernij mochten mensen geen...
De Oude Jan in Velp, eerste helft twintigste eeuw © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Johannes Vingboons, Gezicht op de Tafelbaai, 1655 © Nationaal Archief, PD
Gelderlanders en de vroege Kaapse bezettingsperiode
<p>In 1651 krijgt de in het Gelderse Culemborg geboren Jan van Riebeeck opdracht van de bewindhebbers van de VOC om een verversingspost te vestigen aan...
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Gezusters Spiering © Regionaal Archief Rivierenland
Gezusters Spiering
<p>Dat ook filantropische instellingen in Nederland profiteren van gedwongen arbeid van Afrikanen en Aziaten in de koloniën, blijkt uit het verhaal van de zusters Johanna...
Pendantportret Jan Bavius de Vries  toegeschreven aan Dominicus van der Smissen tussen 1750 en 1760 © RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Jan Bavius de Vries
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de Universiteit. Minder besef is er over de koloniale slavernij connecties van de oude Zuiderzeestad. Deze...
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Johannes Vingboons, Kaart van de Tafelbaai, ca. 1665 © Nationaal Archief, PD
Een Zevenaars-Doesburgs gezin aan Kaap de Goede Hoop
<p>Het gezin van Jan van Herwerden en Jannetje Boddijs en haar dochters Christina en Petronella Does uit een eerder huwelijk, markeert een omslagpunt van Kaapse...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Mevlin Esseboom © Alle rechten voorbehouden
In Elmina voel je de pijn door de muren heen
<p>Mevlin Esseboom kwam als baby met haar ouders vanuit Suriname naar Nederland. Het gezin vestigde zich in Arnhem, waar Mevlin nog steeds woont. Ze verdiepte...
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
'A landscape of Paramaribo in Surinam', Louise van Panhuys, gedateerd 1818 (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Portret Barbara Esseboom © Erik 't Hullenaar
Een levend verleden
<p>Mijn naam is Barbara Esseboom. Ik ben geboren in Paramaribo en getogen in Arnhem met verhalen, liederen en rijmpjes die op een subtiele, onderhuidse manier...
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Aankomst op Banda. © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, Maritiem Museum Rotterdam, PD
Ida en muskaatnotenperken
<p>Op 27 maart 1817 arriveerde het schip Admiraal Evertsen onder commando van marine-officier Maurits Ver Huell bij Banda Neira. Hier vond op 2 april ten...
Marokkaanse muntjes - met dank aan Jennine Staring © Jennine Staring, in copyright
Tot slaaf gemaakt in Marokko
<p>Damiaan Hugo Staring is in Gendringen geboren als zoon van dominee Antonij Staring (1692-1740) en diens tweede echtgenote Anna Christina Lucretia Ver Huell (1703-1794). Zowel...
Akte waarin Manille vermeld staat © Gelders Archief
Manille, 'gewezene lijfeigene' te Nijmegen
<p>Een akte in het Gelders Archief getuigt van het overlijden van ene ‘Manille’ in Nijmegen, op 28 mei 1814. In de registratie van zijn overlijden...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
Roosje, kleurtekening © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, collectie Museum Arnhem - PD
Roosje in de herinneringen van Maurits Ver Huell
<p>Slaafgemaakten zijn binnen het verhaal van overheersing en winstbejag in de wereldomvattende handel in nootmuskaat en foelie als mensen pijnlijk afwezig. Administratieve bronnen en plantage-inventarissen...
Huizen in Frimangron © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 1)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Detail panorama Tafelbaai met equipagewerf, Robert Jacob Gordon, 1778 © Rijksmuseum, PD
Damiaan Hugo Staring en slavernij aan de Kaap de Goede Hoop
<p>Damiaan Hugo Staring komt in de Kaapkolonie op verschillende manieren in aanraking met slavernij. Als equipagemeester is hij verantwoordelijk voor tientallen tot slaaf gemaakte mensen...
Johanna Klein (1880-1944) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Gestolen kinderen of weeskinderen?
<p>Het onderzoek naar beide zusjes is grotendeels gedaan door Anne Marie Jansen. Hoe kwam dat? Anne-Marie wilde graag op een historische plek wonen en kwam...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Portret Maurits Ver Huell door Christoph Suhr. © Christoph Suhr, collectie Museum Arnhem, GM 00815, PD
Maurits Ver Huell als bron voor de Pattimura oorlog - Deel 2
<p>De Gelderse marineofficier, schrijver en tekenaar Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell raakte in 1817 direct betrokken bij de Pattimura oorlog. De enige bekende portretten van...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Eerste pagina van het testament dat Lippert in 1765 in Arnhem laat vastleggen, dit testament was eerder opgemaakt in Suriname in 1730. Lippert machtigt de heer Opten Noorth het testament in Arnhem te registeren © Gelders Archief
Plantage Arnhem
<p>Albertus Lippert (1700-1767) is geboren in een katholieke familie uit Zevenaar, dat toen onderdeel was van het Hertogdom Kleef. In 1700 wordt hij gedoopt in...
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
Beschrijving van Tiel ©
Angelique Le Jeune en Egbert Rink
<p>De Rinkstraat in Tiel is vernoemd naar Egbert Dirk Rink (1779-1856). Hij is niet alleen president van de arrondisementsrechtbank, actief in bestuurlijke functies en geschiedschrijver,...
Archiefstuk uit het IISG: 'Anna met de juffrouwen De Vree naar Holland gegaan' © Ineke Mok, CC-BY-NC-SA
Anna op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710.</p>
Met opbrengsten uit investeringen in VOC en WIC koopt de familie Everwijn landgoederen rond Arnhem, zoals Warnsborn in 1639 © Geldersch Landschap & Kasteelen
Familie Everwijn, Arnhem
<p>De familie Everwijn is een van de Arnhemse regentenfamilies die al vanaf de vroege zeventiende eeuw veel geld verdienen met investeringen in de VOC. Met...
Joyce (rechts) en Barbara doen onderrzoek in Gelders Archief © Alle rechten voorbehouden
Dat het verleden tijd is betekent niet dat je er niets van hoeft te weten
<p>Joyce van Steenveldt-Licie bracht haar jeugd door op Curaçao. Zes jaar na haar geboorte in 1957 verhuisde zij met haar familie naar Santa Maria op...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl