Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Maquette van de voormalige slavenloge in Kaapstad © Jnanaranjan Sahu, CC BY-SA
Komst van slavernij naar de Kaap de Goede Hoop
<p>De samenlevingen van Khoikhoi en San in Zuidelijk Afrika kenden geen slavernij. Het is de Gelderlander Jan van Riebeeck die van de VOC-bewindhebbers uiteindelijk toestemming...
Eerste pagina van het testament dat Lippert in 1765 in Arnhem laat vastleggen, dit testament was eerder opgemaakt in Suriname in 1730. Lippert machtigt de heer Opten Noorth het testament in Arnhem te registeren © Gelders Archief
Plantage Arnhem
<p>Albertus Lippert (1700-1767) is geboren in een katholieke familie uit Zevenaar, dat toen onderdeel was van het Hertogdom Kleef. In 1700 wordt hij gedoopt in...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
De koperslagerij in de Peperstraat nr. 4 te Aalten © Euregionaal Historisch Documentatiecentrum Aalten
Hoe ook in Aalten slavernij even niet ver weg was - deel 2
<p>Het tweede deel van dit spoor begint bij de familie van Herwaarden, een koperslagersfamilie, die tot 1850 zo’n 125 jaar een koperslagerij had aan de...
Brief uit familiearchief Staring © PD
11 tot slaaf gemaakten in de boedelinventaris van Damiaan Hugo Staring
<p>Tot slaaf gemaakte mensen zijn ontmenselijkt tot bezit of gebruiksvoorwerp en blijven in de koloniale bronnen vaak onzichtbaar, of worden in de marge weergegeven, als...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Ring uit de derde eeuw, gevonden in Huissen, Valkhof Museum, Nijmegen. © Ineke Mok, 2017 cc-by
Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel
<p>Valkhof Museum heeft in de collectie een ring uit de derde eeuw, waarop het hoofd is uitgesneden van een Afrikaanse man of vrouw met een...
Joyce (rechts) en Barbara doen onderrzoek in Gelders Archief © Alle rechten voorbehouden
Dat het verleden tijd is betekent niet dat je er niets van hoeft te weten
<p>Joyce van Steenveldt-Licie bracht haar jeugd door op Curaçao. Zes jaar na haar geboorte in 1957 verhuisde zij met haar familie naar Santa Maria op...
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Damiaan Hugo Staring, maker en datum onbekend © Collectie De Wildenborch, in copyright
Slavenloon voor Damiaan Hugo Staring
<p>Binnen de Gelderse familie Staring worden sinds 1753 twee zilveren muntstukjes bewaard. Het zijn munten die de tot slaaf gemaakte tiener Damiaan Hugo Staring (1736-1783)...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Hotel Groot Berg en Dal op prentbrief, ca 1909-1910 © Collectie Gelders Archief, PD
Carel Hendrik Phaff
<p>In 1863 ontvangt Carel Hendrik Phaff, eigenaar van hotel Groot Berg en Dal, een compensatie vanwege de afschaffing van de slavernij in Suriname.</p>
Oranjestein, Kerkstraat 95 (Hees, Nijmegen). © CC0
Een Nijmeegs aandeel in de slavernij
<p>In 1821 trad koopman en later locoburgemeester van Nijmegen Wilhelm Triebels in het huwelijk met Anna Maria Bedloo, telg uit een Surinaamse plantersfamilie. Het kersverse...
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
Henri Thierry Daendels (1837-1926), vermoedelijk gefotografeerd op landgoed De Veenkamp, 1926. © Foto uit CODA archief, inventarisnummer GA-004968.
Hoe komt Apeldoorn aan de Daendelsweg?
<p>Nakomelingen uit maar liefst vijf generaties van de bekende gouverneur-generaal in Nederlands-Indië Herman Willem Daendels vestigden zich in Apeldoorn, dat te boek stond als een...
Anna vermeld in de familiekroniek van de familie Brantsen ©
Anna's leven bij de Brantsens
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit laatste deel...
Portret Van Daalen © Iconografisch Bureau/Beeldbank Wageningen
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 1
<p>Goedhart, Bloemenperk, Boomblad, en Rook: het is een greep uit de achternamen die zijn gegeven aan de slaafgemaakte personen die gebonden waren aan plantage Zorgvliet....
Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Getekende kaart van de eilanden van Banda © J.T. Busscher, Collectie Nationaal Archief, PD
Nederland en Banda
<p>De band tussen de Molukse- en Banda eilanden, kruidnagel, nootmuskaat en Gelderland gaat verder terug dan de komst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar de...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat te Harderwijk, 1899 © Wikimedia/PD
Hoe het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk komt
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Henck Arronstraat 12, Paramaribo, Suriname (Bisschopshuis, het huis van de familie Vereul). © Otter/Wikimedia Commons CC BY SA 4.0
Gecompenseerden en plantage-eigenaren uit Doesburg
<p>In 1843, twintig jaar voor de afschaffing van de slavernij, stuurden Amsterdamse aandeelhouders en belanghebbenden van Surinaamse plantages een verzoekschrift aan de minister van Koloniën....
Gesigt van de Jooden Savane, in de Colonie van Surinamen. © Collectie Edwin van Drecht – Amsterdam
De familie Gomperts: Joodse plantage-eigenaren
<p>Tussen 1909 en 1913 komen zes kinderen Gomperts, geboren in Paramaribo, naar Apeldoorn vanuit Nederlands Indië. Zij komen zonder hun ouders. In 1914 vertrekken zij...
Aankomst op Banda. © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, Maritiem Museum Rotterdam, PD
Ida en muskaatnotenperken
<p>Op 27 maart 1817 arriveerde het schip Admiraal Evertsen onder commando van marine-officier Maurits Ver Huell bij Banda Neira. Hier vond op 2 april ten...
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Kelkglas 'Het welvaaren van de plantagie Kleinslust', door Simon Jacob Sang, 18e eeuw © Museum Arnhem
Jan Frederik Klein
<p>Begin negentiende eeuw woonden op landgoed De Groote Haar of Huis Eschede in Gorssel Jan Frederik Klein uit Amsterdam, Anna Wilhelmina Fennema uit Nieuwe Schans...
Pendantportret Jan Bavius de Vries  toegeschreven aan Dominicus van der Smissen tussen 1750 en 1760 © RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Jan Bavius de Vries
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de Universiteit. Minder besef is er over de koloniale slavernij connecties van de oude Zuiderzeestad. Deze...
Diorama van plantage Kerkshoven in Suriname © Valkhof Museum, CC BY
Diorama van Plantage Kerkshoven
<p>Dit diorama van de koffie- en katoenplantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname is sinds 1914 in bezit van het Valkhof Museum in Nijmegen.</p>
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Huizen in Frimangron © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 1)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Het stripboek over Quaco: 'leven in slavernij' © PD
Quaco en Kasteel Rosendael
<p>Quaco is de hoofdpersoon in het eerste het eerste stripverhaal over het Nederlandse slavernijverleden, gemaakt door Ineke Mok en Eric Heuvel. Quaco is geboren in...
Portret van Anna de Coningh © Cape Archives, Elliot Collection, PD
Ansiela van Bengalen en Anna de Coningh
<p>Ansiela van Bengalen en haar dochter Anna de Coningh behoren tot de meest bekende tot slaaf gemaakte vrouwen aan de Kaap de Goede Hoop. Hun...
Francina de Neef met haar jongste kind, zoon Adriaan de Neef, Paramaribo in 1890 © Particuliere collectie
Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oije (deel 2)
<p>Pita Schimmelpenninck van der Oije (Rheden, 1971) komt uit een oude Gelderse familie. Tot haar vijftiende woonde ze met haar ouders en broer in Ellecom,...
Portret Barbara Esseboom © Erik 't Hullenaar
Een levend verleden
<p>Mijn naam is Barbara Esseboom. Ik ben geboren in Paramaribo en getogen in Arnhem met verhalen, liederen en rijmpjes die op een subtiele, onderhuidse manier...
'A landscape of Paramaribo in Surinam', Louise van Panhuys, gedateerd 1818 (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Marokkaanse muntjes - met dank aan Jennine Staring © Jennine Staring, in copyright
Tot slaaf gemaakt in Marokko
<p>Damiaan Hugo Staring is in Gendringen geboren als zoon van dominee Antonij Staring (1692-1740) en diens tweede echtgenote Anna Christina Lucretia Ver Huell (1703-1794). Zowel...
De Oude Jan in Velp © Koen Bierbooms, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Portret Ida Jacoba Reigersman © RKD
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 2
<p>In 1821 stierf Johannes Emilius Phaff in de Gelderse stad Wageningen. (1) De vader van deze kolonel, dominee Johannes Phaff, was ooit eigenaar van de...
Immigrantendepot (koeliedepot) gezien vanaf de Surinamerivier (Foto Julius Muller 1882-1902). ©
Weduwe Ooijkaas: plantage-eigenaar in Apeldoorn
<p>Was na de afschaffing van de slavernij in West-Indië in 1863 de uitbuiting van plantagearbeiders ook ten einde? Geenszins, zoals we weten. Verhalen zoals dat...
Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ © Museum Arnhem
Wijnglas met wingewest in Museum Arnhem
<p>Een van de objecten uit de collectie van het Museum Arnhem waarop tot slaafgemaakten staan afgebeeld, is een kelkglas van Jacob Sang uit 1764.</p>
Johannes Vingboons, Kaart van de Tafelbaai, ca. 1665 © Nationaal Archief, PD
Een Zevenaars-Doesburgs gezin aan Kaap de Goede Hoop
<p>Het gezin van Jan van Herwerden en Jannetje Boddijs en haar dochters Christina en Petronella Does uit een eerder huwelijk, markeert een omslagpunt van Kaapse...
Huis van Anton de Kom © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 2)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Mevlin Esseboom © Alle rechten voorbehouden
In Elmina voel je de pijn door de muren heen
<p>Mevlin Esseboom kwam als baby met haar ouders vanuit Suriname naar Nederland. Het gezin vestigde zich in Arnhem, waar Mevlin nog steeds woont. Ze verdiepte...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Burgemeestershuis aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk © Marion Golsteijn/Wikipedia, CC-BY-SA-3.0-NL
Het Burgemeesterhuys aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk
<p>Het Burgemeesterhuys is gebouwd in 1757 in opdracht van Willem Hendrik van Steenbergen. Zijn familiewapen is er nog op te zien. Wat hebben de bouwer...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl