Jaarmarkten en kermissen

Ontstaan in de middeleeuwen

Jaarmarkten ontstaan in de tweede helft van de middeleeuwen, wanneer Europa verstedelijkt. In de twaalfde eeuw krijgt de Kerk het recht jaarmarkten te organiseren. Deze worden voorafgegaan door een processie en meestal gecombineerd met een kermis.

Meestal worden de wekenlang durende jaarmarkten gehouden ter gelegenheid van de wijdingsdag of een andere feestdag van de parochiekerk. De grotere jaarmarkten trekken handelaren aan die speciale producten meenemen zoals zeep, haring, nootmuskaat en laken. Ook zijn er wisselaars van vreemde valuta, kwakzalvers en wordt er nieuws uitgewisseld.

Ontstaan van vroedschappen

Vanwege het commercieel belang van de markten gaan in toenemende mate ook lokale autoriteiten en landsheren zich ermee bemoeien. Zij vormen in de veertiende eeuw de vroedschappen. Op het centrale plein van een stad of dorp wordt een marktvredekruis opgericht, met een reglement en mededelingen. De marktvrede houdt in dat iedereen de markt kon bezoeken zonder het risico te lopen vervolgd te worden voor misdaden. Van Nijmegen en Batenburg is bekend dat zij over een marktkruis hebben beschikt.

Groeiend belang

In de loop van de eeuwen wordt de rol van de jaarmarkten kleiner. Door betere manieren van vervoer neemt de winkelier de rol van de trekkende handelaren over. De kermis wordt belangrijker en door gebruik van ijzer en stoom steeds professioneler.

Gelderland

Ook tegenwoordig worden er in veel Gelderse plaatsen jaarlijks kermissen gehouden. Plaatselijke schutterijen spelen tot op de dag van vandaag nog steeds een actieve rol bij de organisatie. Vaak gecombineerd met vendelzwaaien en vogelschieten. Voor bijna al de plaatsen is de ontstaansdatum van de jaarmarkten en kermis niet te achterhalen.

Van Winterswijk is in het archief echter een brief van hertog Karel gevonden met betrekking tot de eerste jaarmarkt in 1531. Uit de archieven van Lichtenvoorde blijkt daarnaast dat er in 1735 een stadsbrand was tijdens de kermis.

Bronnen en verder lezen:

• Oud-Winterswijk, brief Hertog Karel uit 1531.
• J. Jacobs, Kermis, kunstjes en kunnen kermis. De wondere wereld van glans en glitter (2002), 123 - 145.
• De Lichte Voorde, augustus 1976, nummer 6, pagina 8 (pdf).
• mijnGelderland, special over streektaal.
• mijnGelderland, Gelderse schutterijen.
• Erfgoedcentrum Zutphen, Oud-Archief Zutphen.
• Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers.

Rechten

Olga Spekman, CC-BY-NC