Huis Schaffelaar

Het heeft twee voorgangers gehad, die niet op dezelfde plaats stonden. Op het omgrachte weiland achter het huis (de Koeweide) stond in de 16de eeuw al een huis, dat naar de toenmalige bewoners huis Hackfort heette. In 1678 werd dit door huwelijk eigendom van de familie Van Essen, die het huis heeft omgedoopt tot 'Schaffelaar'. Lucas Willem van Essen, heer van Helbergen, Schaffelaar en Abbenbroek bouwde op die plaats in 1767 een nieuw huis met grote dienstgebouwen en een fraaie tuinaanleg. Dit huis heeft maar kort bestaan, omdat het, terwijl het te koop stond, in de winter van 1799/1800 is afgebrand.

Neogotiek

In 1808 kocht Jasper Hendrik baron van Zuylen van Nievelt het landgoed, dat in 1828 op zijn gelijknamige neef overging. Deze maakte in 1840 plannen voor een nieuw huis in neoclassicistische stijl. De plannen werden in 1852 veranderd in een ontwerp voor een huis in neogotische trant. Het nieuwe huis werd ontworpen door A. van Veggel uit 's Hertogenbosch en verrees op een andere plek, 250 meter dichter bij het dorp.

Engelse stijl

Het indrukwekkende huis van rode baksteen is een tot in de kleinste details gecomponeerd kunstwerk dat op de Engelse neogotiek ofwel de neo-Tudor stijl is geïnspireerd. De gevels zijn gedecoreerd met kantelen, hoek- en arkeltorentjes, balustraden, vensteromlijstingen en kozijnen en raamtraceringen van gietijzer. Inwendig is dezelfde vormentaal gehanteerd. Het gehele interieur (betimmeringen, deuren, trappen, schoorsteenmantels en stucplafonds) is doortrokken van neogotische ornamentiek. De interieurdecoratie is voor een groot deel intact gebleven, hoewel kleurige wandafwerkingen en de glas-in-loodramen ontbreken.

De Schaffelaar is van 1977 tot 1979 in opdracht van de gemeente Barneveld gerestaureerd, waarbij onder andere de vanwege instortingsgevaar gesloopte toren werd herbouwd. In de oranjerie is een restaurant gevestigd. Zowel Huis Schaffelaar als de Oranjerie zijn trouwlocaties van de gemeente Barneveld.