Het antependium

Altaarkleed van het Nijmeegse schippersgilde

Het antependium van het Nijmeegse schippersgilde, 1475-1500

Voor het altaar in de gildekapel lieten de schippers van het Nijmeegse schippersgilde een kostbaar antependium borduren, een kleed dat van het altaar afhing tot aan de grond. Het antependium is in zijn geheel bewaard gebleven en is het grootste nog bestaande borduursel uit de middeleeuwen in Nederland. Het is een van de topstukken in de collectie van Museum Het Valkhof in Nijmegen.

Hoewel delen van het werk zijn vergaan en veel kleuren sterk zijn gesleten is de voorstelling nog goed leesbaar. Op de omslag aan de bovenkant, waarmee het antependium over een roede aan het altaar hing, is een bede tot de patroonheiligen aangebracht: ‘Jhesus. In ere Gads Ende Die Gode Sunt Olof. Maria’.

De voorstelling

Een middeleeuws Hanzeschip, dat de meeste kenmerken heeft van een hulk, ligt voor anker. Er zijn drie bemanningsleden aan boord. Op het voorkasteel staat een banier met het wapen van Gelre, op het achterkasteel een vlag met de Nijmeegse stadsadelaar. Bovenin de mast wappert een dubbele wimpel in de stadskleuren rood en zwart, waarop wapenschildjes van Gelre en Nijmegen zijn bevestigd. Vier maal komt het eigen wapen van het schippersgilde voor. Links staat Maria, beschermheilige voor een behouden vaart, met het naakte Christuskind op haar arm. Rechts staat Sint Olaf, die een monster dat het heidendom verbeeldt, in bedwang houdt. Het veld waarop de heiligen staan is begroeid met tientallen soorten bloemen. De franjes die het borduurwerk omlijsten waren oorspronkelijk rood, beige en zwart.

Het Nijmeegse schippersgilde heeft nog andere mooie voorwerpen vervaardigd, zoals de bodebussen in Museum Het Valkhof.

Verder lezen: Marja Begheyn-Huisman, Behouden vaart. Het antependium van het Nijmeegse schippersgilde, Nijmegen 2016.

Zie ook het collectiestuk op CollectieGelderland en de website Antependium.nl.