De Zeven Provinciën

Gewesten sluiten zich aaneen, 1579 - 1588

De unie van Utrecht, Joseph-Denis Odevaere

Kaart van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Aan het begin van de zestiende eeuw is Gelre onder leiding van hertog Karel van Gelre uitgegroeid tot een machtig gebied. Het bestaat dan uit vier kwartieren: de kwartieren van Arnhem, Zutphen, Nijmegen en Roermond. In 1538 overlijdt de hertog. Hij heeft geen wettige opvolger. De Gelderse Staten kiezen Willem van Kleef, Gulik en Berg als nieuwe hertog. Willem gaat de strijd aan met Karel V, maar is niet opgewassen tegen deze machtige keizer. In 1543 komt er een einde aan de zelfstandigheid van Gelre. Het wordt dan een onderdeel van het grote Habsburgse rijk.

Gescheiden wegen

De drie noordelijke kwartieren Arnhem, Zutphen en Nijmegen vormen Neder-Gelre. Het zuidelijke kwartier Roermond (Opper-Gelre) is het stamgebied van het hertogdom Gelre. Neder-Gelre en Opper-Gelre zijn geografisch geen aaneengesloten geheel. Na het verlies van de zelfstandigheid gaan ze een gescheiden weg. Opper-Gelre sluit zich aan bij de Spaanse Nederlanden.

Unie van Utrecht

Op 23 januari 1579 sluiten een aantal Nederlandse gewesten in Utrecht zich aaneen. Het gaat om de gewesten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen. Ook het land- schap Drenthe hoort erbij, maar dit gebied heeft geen officiële status als provincie. Wat eerst in feite niet meer dan een schriftelijke overeenkomst is, met als doel de  Spanjaarden te verdrijven, ontwikkelt zich tot de Confederatie van de Zeven Provinciën. In dit verdrag worden een aantal staatkundige zaken op het gebied van bijvoorbeeld defensie, belastingen en godsdienst geregeld.

Besluitvorming in de Zeven Provinciën

Elk gewest blijft in de Confederatie zijn eigen bestuur houden. Voor overkoepelende zaken vestigen de gewesten als hoogste bestuursorgaan de Staten Generaal in Den Haag. Bij belangrijke beslissingen, zoals het voeren van oorlog, het sluiten van bondgenootschappen en vrede, en het heffen van belastingen moeten de gewesten het unaniem eens zijn. Bij minder belangrijke beslissingen geldt een meerderheid van stemmen.

Een belangrijk besluit van de Zeven Provinciën is in 1581 het tekenen van de Acte van Verlatinghe. Hierbij wordt besloten dat de gewesten de Spaanse koning Philips II niet langer als hun heerser erkennen.

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

In 1588 wordt de confederatie van de Zeven Provinciën omgezet in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze blijft bestaan tot de Bataafse Republiek in 1795. Heel uitzonderlijk is dat Nederland, in tegenstelling tot de omringende landen die door vorsten geregeerd worden, een republiek wordt.

Gelderland moeizaam één geheel

Gelderland is lang niet een gewest geweest. Heel lang hebben de noordelijke kwartieren nog een zelfstandige positie gehad ook in de Staten Generaal. Ieder kwartier heeft zijn eigen Gedeputeerde Staten. In feite heeft het tot de Grondwet van 1814 geduurd voor daar een einde aan komt. Maar zelfs dan krijgen de op dat moment ingestelde arrondissementen de naam van de oude kwartieren. Hoewel de grote onderlinge verschillen tussen de kwartieren hiervan oorzaak zijn, heeft de adel ook een bepalende rol gespeeld bij het in stand houden van de kwartieren. Zij nemen behalve in de Staten van de kwartieren ook een belangrijke positie in de Gedeputeerde staten in. Als die in 1599 gaan bestaan uit zes leden, zijn drie daarvan uit de ridderschap en drie uit de steden.