De Duivelsberg te Ubbergen

Van wereldlijke naar geestelijke macht

Balderik en zijn echtgenote, gravin Adela van Hamaland, streven rond 1000 naar het militaire gezag in de Rijn-IJsselstreek. In 1002 sticht Balderik het Sint-Martinus-klooster in Zyfflich. Ter bescherming van dat klooster, maar ook vanwege zijn militaire ambities in het rivierengebied, laat hij twee mottes met een burcht aanleggen. Na overlijden van Balderik krijgt het klooster de onbewoonde burcht in bezit. Zo verwerft de aartsbisschop van Keulen in 1117 de ‘montem Meregelpe’, een burcht waarmee het gebied van de Duffelt kan worden beheerst. De naam betekent ‘steile klip boven het meer’, waarmee het Wylermeer bedoeld is.

Van beheersburcht tot vluchtburcht

Graaf Diederik van Kleef wordt in 1223 door het Keulse aartsbisdom beleend met de burcht. Aanvankelijk wil deze graaf er een kasteel bouwen, maar verandert zijn plannen. De Kranenburg wordt gebouwd als nieuwe burcht en zo ontstaat het gelijknamige stadje bij Kleef. Er zijn geen sporen van bewoning aangetroffen op de beide mottes, maar wel houten palissades en een houten toren. Strategisch heeft Mergelpe geen belang meer voor de heersers uit de regio. De lokale bevolking gebruikt de motte als vluchtburcht in tijden van oorlogen die in dit grensgebied plaatsvinden. In de loop van de tijd vervallen de versterkingen.

Twee heuvels als oorlogscompensatie

In 1949 annexeert Nederland het natuurreservaat De Duivelsberg met de twee kunstmatige heuvels als compensatie voor de schade door Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het Nederlands-Duitse Staatsverdrag uit 1963 wijst het grensgebied definitief toe aan Nederland. Drie jaar later wordt het reservaat eigendom van Staatsbosbeheer. De beide mottes in het gebied worden rond 2001 gerestaureerd en vrijgemaakt van de houtopslag. Ze liggen nog steeds op de stuwwal ten Oosten van Nijmegen, zijn vrij toegankelijk en kijken uit op het Rijndal.

Bronnen:

• Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 452-453.
• M. Wingens en M. Bullinga, Monument & landschap in de gemeente Ubbergen, Ubbergen 2003, p. 233.

Rechten

Ben Boersema, Erfgoed Gelderland, CC-BY