De aanslag van Maarten Schenk op Nijmegen

Het ongelukkige lot van een krijgsheer in de Tachtigjarige Oorlog

Aanslag van Maarten Schenck op Nijmegen, 1589

Maarten Schenk van Nydeggen, 1540-1589 (ook wel geschreven als Schenck van Nijdeggen) was een krijgsheer in de Tachtigjarige Oorlog. Hij vocht vooral voor zichzelf, en wisselde van kant als dat hem beter uit kwam. Hij had een bijzondere relatie met Nijmegen.

Francisco Verdugo, Spaans bevelhebber en voor een aantal jaren zijn baas, geeft een goede inkijk in het karakter van Schenk. Hij noemt hem een 'weinig gewetensvolle man en een habituele rover' En:

'Ik heb dit alles over hem verteld, omdat men mensen zoals hij niet in een wanhopige situatie moet brengen, hoe verwerpelijk hun eigenschappen ook zijn en hoe slecht ze ook leven. IJzervreters en mannen van de daad als Schenck veroorzaken in zo´n toestand een massa ellende.'

Doodsvijand van Nijmegen

De beschreven wanhopige situatie heeft alles te maken met Nijmegen. Rond 1580 steunde Nijmegen de opstandelingen. Schenk probeerde de stad in te nemen door een schans te bouwen bij het huidige Lent. Hiermee verstoorde hij de scheepvaart op de Waal en dit konden ze in Nijmegen niet waarderen. Iedere man die in dienst was Schenk werd ter plekke opgeknoopt, schrijft Verdugo. Hij noemt Maarten zelfs de ‘doodsvijand van de stad’. De belegering van de schans was kort en Schenk wist de Waalstad niet in te nemen. In 1588 ondernam hij een nieuwe poging om Nijmegen in te nemen. Deze mislukte echter omdat het water in de Waal te hoog stond. Hierdoor kon hij zijn troepen niet aan land te zetten.

Een aanslag met een slechte afloop

Op 10 augustus 1589 doet Schenk een nieuwe poging. Hij verzamelt zijn troepen bij de naar hem genoemde versterking Schenkenschans, nu in Duitsland (aan de andere kant van de grens bij Millingen aan de Rijn). Het plan is simpel, 's nachts zouden hij en zijn 300 man aan land gaan om via de huizen aan de Waalkade de stad binnen te dringen. Ze vertrekken 's nacht uit Schenkenschans en de snelstromende Waal brengt Schenk en zijn troepen naar Nijmegen. Aanvankelijk loopt alles volgens plan. Met een lier trekken ze het traliewerk uit een raam. Maar dan gaat het mis. Volgens sommige kranten uit die tijd stuitten de troepen van Schenk op steeds meer tegenstand. Er breekt paniek uit. Iedereen vlucht richting de bootjes. Schenk weet nog in een bootje te klimmen, maar deze raakt overvol en slaat om. Zijn zware harnas trekt hem naar beneden en hij verdrinkt in de Waal.

Postume executie

De volgende dag vinden Nijmeegse vissers zijn lijk. Het stadsbestuur besluit hem postuum te vierendelen. Zijn lichaamsdelen komen aan een ketting te hangen bij de stadspoort. De ketting zou zich nog bevinden in de collectie van Museum Het Valkhof en in de Sint Anthonispoort is later een steen aangebracht als herinnering aan de aanslag van Schenk.

Bronnen:

J. van den Broek, Voor God en mijn koning. Het verslag van kolonel Francisco Verdugo over ijn jaren als legerleider en gouverneur namens Filips II in Stad en Lande van Groningen, Drenthe, Friesland, Overijssel en Lingen (1581-1595) (2009), 159-161; 198-199.
O. van den Broek, Maarten Schenck van Nijdeggen. Carrière in oorlogstijd (2016).