Burcht Merckenburg in Heukelum

Kasteel Heukelum maakt deel uit van een serie van negen burchten die de positie van de familie moesten versterken op de roerige grens tussen Gelre en Holland. Al deze burchten, behalve Heukelum, zijn verdwenen. De meeste kastelen zoals Hagestein en Everstein zijn tijdens de Arkelse oorlog (1401-1412) verwoest. Heukelum is de laatst overgebleven stamburcht van de familie van Arkel. In hun tijd groeide het stadje uit tot een ministaatje met eigen munt, rechtspraak, windrecht, zwanendrift en collatierecht.

Rampjaren 1672 en 1795

Via vererving kwam de heerlijkheid in het bezit van de familie de Thiennes, graven van Rumbeke. In 1672, het rampjaar, trokken de troepen van Lodewijk XIV op naar Holland. Tegengehouden door de waterlinie plunderden en verbrandden de soldaten alle bouwwerken ten zuiden van de linie. Ook Heukelum, inmiddels een verouderde vesting, ontging dit lot niet. Kasteel en stad liepen zware schade op. In 1788 werd na het overlijden van Van der Stel de heerlijkheid verkocht aan de familie van Gennep. Het waren roerige tijden. Tijdens de omwenteling in 1795 werden de heerlijke rechten afgeschaft en werd van Gennep een 'gewoon' burger. De brief die hij ontving met deze mededeling van het stadsbestuur wordt nog altijd op het huis bewaard. Onderscheidingstekens zoals familiewapens waren niet meer toegestaan in het openbaar na 1795.

Halsrecht

In 1848 werden veel van de afgeschafte heerlijke rechten weer hersteld, en zo ook het halsrecht. Hier is voor het laatst gebruik van gemaakt in 1772, toen Hendrik van der Sar veroordeeld werd tot de dood. Hij had namelijk brand gesticht in de stad en hiermee 150 huizen verwoest. Heukelum verviel hierdoor in grote armoede. De stoel waarop toen recht gesproken werd staat nog altijd in het huis. Volgens de overlevering zouden Hendriks laatste resten nog onderin de gevangenis liggen.

Grote meesters

De familie Fabricius heeft veel voor de stad en het land gedaan. Freule Clara Fabricius liet de stad Heukelum in 1928 nog een enorm fortuin na: 10.000 gulden voor de herbouw van de kerktoren die in de zeventiende eeuw was ingestort. Het Frans Hals Museum in Haarlem heeft ze in 1888 verrijkt met een schenking van 116 schilderijen, waaronder een aantal grote meesters. Tot 1988 behielden de erfgenamen van Fabricius het eigendom van de heerlijkheid. Een latere bewoner, Baron Rudolph van Heeckeren, wist in de moeilijke periode na de oorlog Heukelum in ere te houden. Dankzij Rudolph kon Heukelum in 1988 in complete toestand door zijn dochter overgedragen worden aan de familie Ruyten, de huidige bezitters van kasteel en landgoed.