Bijzondere vondst van portretten van Nijkerks burgemeester in oorlogstijd Bruins Slot

Museum Nijkerk digitaal

Een deel van de collectie van Museum Nijkerk is al online te bewonderen op CollectieGelderland, en daar komt steeds meer bij. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan het ontsluiten van een bijzondere collectie glaspositieven. Deze glaspositieven konden afgelopen jaar gescand worden dankzij een scanproject van Collectie Gelderland; financieel mogelijk gemaakt door Provincie Gelderland. Dat leverde bijzondere vondsten op.

Portretten Bruins Slot

Zo doken er twee nog onbekende portretten op van Zwaantinus Bruins Slot (1903-1985), burgemeester van Nijkerk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het ene portret is dankzij de kalender op de achtergrond te dateren op maart 1940; Bruins Slot weet op dat moment nog niet wat hem allemaal boven het hoofd hangt. Van het andere portret kon gelijk dankbaar gebruik gemaakt worden: het siert de omslag van het boek dat historicus Anton van Renssen schreef over Bruins Slot in de oorlog.

'Gekkop'

Voor 'Gekkop'. Hoe burgemeester Zwaantinus Bruins Slot Nijkerk de oorlog doorloodste heeft Van Renssen het oorlogsdagboek van Bruins Slot in mogen zien, en zo een portret kunnen schrijven van deze ''jonge, 36-jarige selfmade zakenman'' die in 1939 burgemeester van Nijkerk werd. Van Renssen: ''Een jaar later is het oorlog. Zijn opvliegende karakter brengt hem in grote moeilijkheden. Maar steeds weet hij zich uit penibele situaties te redden. Onbezonnen acties om Joden te redden wisselt hij af met diplomatieke optredens bij de Duitse Sicherheitsdienst.''

Gijzelaars in Nijkerk

Tot het 1 oktober 1944 wordt… Nadat het verzet in de nacht van 30 september op 1 oktober 1944 een aanslag had gepleegd op een Duitse auto die op de weg tussen Nijkerk en Putten reed, werden namelijk in afwachting van het onderzoek of de aanslag op Puttens of Nijkerks grondgebied had plaatsgevonden ruim veertig Nijkerkse burgers op het Stadhuis in gijzeling gehouden, waaronder Bruins Slot. Gelukkig hoefden zij niet het gevreesde lot te ondergaan en werden ze uiteindelijk vrijgelaten, maar Putten trof de tragedie van de razzia en het in brand steken van het dorp.

Razzia van Putten

Van de 659 mannen die bij de razzia werden opgepakt werden er 601 naar Neuengamme gedeporteerd. Dertien daarvan slaagden erin uit de trein te springen. Van de 588 mannen die in Duitsland aankwamen keerden er slechts 48 terug. Bruins Slot hervatte na de beëindiging van de gijzeling zijn werkzaamheden als burgemeester van Nijkerk, maar werd na de oorlog geconfronteerd met een aanklacht die enkele verzetsstrijders tegen hem hadden ingediend bij de Commissie van Advies voor de Zuivering van Burgemeesters op de Veluwe. Want, zo schrijft Van Renssen: ''Hij zou te weinig en te slap hebben opgetreden, en, vooral, niet zijn áfgetreden.''

Zuiveringscommissie

De Zuiveringscommissie achtte de beschuldigingen echter ongegrond, en sprak na haar onderzoek juist een zeer positief oordeel uit over Bruins Slot. Ook was de commissie onder de indruk van de steunbeweging die direct na de beschuldiging op gang kwam: er werd een petitie opgesteld die door 188 Nijkerkers werd ondertekend. Bruins Slot ontving op 13 september 1946 een Koninklijke onderscheiding voor het werk dat hij tijdens de oorlog had gedaan, en zou nog tot 1957 burgemeester van Nijkerk blijven.

Voor meer informatie over het boek van Anton van Renssen over Bruins Slot, zie zijn website. Beluister ook Van Renssens podcastserie 'Oorlog op de Veluwe', met onder meer een aflevering over de Puttense razzia en een over de gijzeling in het Nijkerkse stadhuis, via de Bibliotheek.

Rechten

Annelijn Scherff (Museum Nijkerk), CC-BY-NC