Gijzeling in het Nijkerkse stadhuis

1 oktober 1944

Gedenkraam in het Nijkerkse stadhuis dat herinnert aan de gijzeling van oktober/november 1944.

In de nacht van 30 september op 1 oktober 1944 pleegt het verzet een aanslag op een Duitse auto met vier Duitse militairen. De plek van de aanslag is de Oldenallerbrug op de weg van Nijkerk naar Putten, in de gemeente Putten.

Als represaillemaatregel houden Duitse soldaten een razzia in Putten en zetten ze het dorp in brand. In totaal worden er 659 mannen opgepakt. 601 van hen worden gedeporteerd naar Neuengamme. Er zullen maar 48 mannen terugkeren.

Omdat het voor de Duitsers in het begin niet duidelijk is of de aanval heeft plaatsgevonden op het grondgebied van Putten of van Nijkerk, worden ook in Nijkerk mannen en vrouwen opgepakt. Nijkerkse burgers van aanzien, waaronder de burgemeester, worden in de raadszaal van het stadhuis als gijzelaars gevangengezet. Deze maatregel is bedoeld als afschrikmiddel, om mensen te doen afzien van verdere aanslagen.

Bijna vijftig mannen en vrouwen leven, opeengepakt, dagenlang in de veronderstelling dat er een executie zal plaatsvinden. In Nijkerk is de afloop gelukkig anders dan gevreesd: na een paar dagen worden de aanwezige vrouwen één voor één vrijgelaten. De mannen worden langer als gijzelaar vastgehouden, tot wel 61 dagen. Op 1 december worden de laatste mannen vrijgelaten, behalve de drie jongsten. Zij komen op 5 december 1944 vrij.

Leestips:

Anton van Renssen, ‘Gijzeling in het stadhuis: 1 oktober - 5 december 1944’, in: Nijkerkse Prentenatlas. Ter gelegenheid van 600 jaar stadsrechten 1413-2013 (Barneveld: BDU Boeken, 2013) 158-159.
Anton van Renssen, ‘Gekkop’. Hoe burgemeester Zwaantinus Bruins Slot Nijkerk de oorlog doorloodste (Nijkerk 2020).
P. de Zeeuw J. Gzn., Nijkerk 1940-1945 (Nijkerk 1946; gewijzigde druk 1995, in opdracht van Boekhandel Roodbeen & Van Hartskamp te Nijkerk). Deze heruitgave is te koop bij Museum Nijkerk.