De identiteit van katholieke vakbonden in een tijd van fusies

Onderdrukt katholicisme

In Doetinchem staat een woonhuis in de Waterstraat waar tot begin negentiende eeuw regelmatig katholieke erediensten werden gehouden. ‘Waarom niet in een kerk?’, rijst dan onmiddellijk de vraag. Sinds het protestantisme de dominante religieuze traditie werd in de zestiende eeuw was de publieke geloofsuitoefening van het katholicisme in Nederland niet toegestaan. Kerkdiensten mochten wel in particuliere gebouwen gehouden worden. Zo dienden verbouwde woonhuizen als schuilkerken. Men gebruikte huizen en andere gebouwen als schuilkerken. Deze oplossing was nodig tot de Franse tijd (1795) bij wet vrijheid van godsdienst garandeerde.

Bouwen aan een katholieke identiteit

Het duurde nog decennia voordat de wettelijke rechten ook echt gelijke behandeling van geloofsrichtingen opleverden. Met de heroprichting van de bisdommen kregen Nederlandse katholieken nieuwe leiders. De bisschoppen stimuleerden katholieke organisaties voor de ontwikkeling van hun parochianen. Een belangrijk instrument vormden de katholieke vakbonden, die zich landelijk aaneensloten, in 1925 als de Rooms-Katholieke werkliedenvereniging, die na de Tweede Wereldoorlog doorging als de Katholieke Arbeidersvereniging (KAB). Katholieke symbolen, gebruiken en verwijzingen versterkten het religieuze karakter van de vakbond. Deze identiteit kwam vooral terug in vaandels die de lokale afdelingen speciaal lieten maken, meestal met de beschermheiligen van de arbeiders. In 1963 ging de KAB door onder een nieuwe naam, het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV).

Identiteit in het gedrang

Met het verstrijken van de jaren kwam deze katholieke identiteit in het gedrang. Moderne ideeën en groeiend onderling contact ondermijnden de ideologische deling van de Nederlandse maatschappij. Ook binnen de katholieke vakbonden werd het specifiek katholieke aspect steeds meer losgelaten. De kostbare vaandels werden vervangen door goedkopere vlaggen en spandoeken waarop katholieke symboliek veel minder aanwezig was. De echte omslag deed zich pas in 1981 voor, toen het NKV samen met de socialistische NVV fuseerde tot de Federatie Nederlandse Vakbeweging. Een deel van de katholieke achterban zag aanvankelijk weinig in een fusie met de vroegere tegenstanders, ‘de rooien’. Ondanks dit werd het FNV geboren en droeg in zich talloze organisaties die zich ondanks hun verschillen altijd voor hetzelfde doel hadden ingezet: het bevorderen van de positie van de arbeider.  

Dit verhaal is geschreven door Emma Goossens, Kees Huntink, Bas Oerlemans en Elmar van de Ree in het kader van het projectcollege 'Achter de vaandels' van de RU master ‘Geschiedenis en Actualiteit’ en het Katholiek Documentatiecentrum in samenwerking met Stichting Vakbondshistorisch Archief Nijmegen.

Bronnen en verder lezen:

• Regionaal Archief Nijmegen, 1523 Nederlands Katholiek Vakverbond, afdeling Millingen aan de Rijn 1945 – 1977.
• St. Vakbondshistorisch Archief Nijmegen, Tentoonstelling Voorwaarts! Geschiedenis van de vakbond in Nijmegen (2019).
• Huis van de Nijmeegse Geschiedenis 
• M. van der Heijden en B. Kempers, Strijd in Overleg: 100 jaar beeldvorming over arbeid, arbeider en vakbeweging (Amsterdam 1995).
• H. Blom, Geschiedenis van de Nederlanden (Amsterdam, 2014).