‘Alsof ik een geschiedenisboek lees…’

'Het gevoel dat ik een beetje doodging’

‘Je had hier één kerk voor de hervormden, de Grote of Barbarakerk. Er waren een rechtzinnige en een vrijzinnige dominee. Wij accepteerden dat het niet helemaal ging zoals wij zouden willen, maar dan gingen we soms niet naar de kerk. Ik heb er wel van genoten te praten met dominee Abcouwer en dominee Oliemans. Ik had ook veel contact met de katholieke kerk, ik kon die verbinding maken. Gewoon het goed hebben met elkaar, dat is het belangrijkste. Het was een enorme oppepper toen Henri Veldhuis kwam in 1992. Hij dacht niet in rechtzinnig en vrijzinnig.’

Puinhoop

‘Door de activiteiten kreeg ik een binding met het gebouw. Door mijn ziekte moest ik al mijn activiteiten stoppen en had ik alleen nog mijn werk. Toen kwam de vraag van Henri Veldhuis, het archief op orde te brengen. Dat was een puinhoop. Mijn vrouw zei: “Het is precies een baantje voor jou, jij vindt geschiedenis leuk.” Ik ben per januari '95 officieel benoemd. In elk hoekje van de kerk lag wat. Alles lag door elkaar, veel stof, fotolijstjes, dozen papier, verslagen van de kerkenraad, de kerkvoogdij, de diaconie. Door een schema hield ik overzicht. Na verloop van tijd sloot Roeland Boot aan en trokken we samen op. In je uppie is het saai, maar samen en met humor, dan gaan die verhalen leven.’

Vondsten

Jaap vindt talloze verhalen die tot de verbeelding spreken. Zo wordt er in een bepaalde periode meer vergaderd dan in het rooster staat. Ruzies staan niet in de verslagen, maar er is wel een envelop met petities tegen een bepaalde kwestie. Archiefbeheerders hebben natuurlijk wel geheimhoudingsplicht.

‘Koning Willem I regelde in een kladje dat de kerk niet meer gereformeerd, maar hervormd moest heten. Na de Franse tijd mochten de kerken niet meer klingelen. Er werd gevraagd of we ook voor de katholieken wilden luiden. Maar voor de katholieken ga je als hervormde toch niet beieren? Dat is een stuk geschiedenis in één briefje, dat is goud waard.’

‘Struinend in de kluis van de kerk kwamen wij een sigarendoosje tegen met een ringetje en een trotseerplaatje. Dat zijn echt vondsten. Het trotseerplaatje uit 1725 kwam van het dak, als meesterteken van de dakdekker. Het zegelringetje bleek van een achterneefje van Hohenlohe, één van de grafelijke families die hier in Culemborg begraven zijn.’

Mooie verhalen

Jaap ontdekte steeds meer over de kerk. Hij las Voet van Oudheusden, werkte samen met het museum, maakte een eigen rondleiding. Schoolklassen hingen aan zijn lippen. ‘Ik kwam Marokkaanse jongens tegen: “Dag meneer, u bent toch van die kerk?” Dan gaat je hart open. Ik vertelde dat de geloofsgebouwen in Culemborg allemaal naar het oosten liggen: de moskee, onze kerk, de katholieke en de oudkatholieke kerk en de synagoge. “Wij hebben Jeruzalem en jullie hebben Mekka.” Vooral de moslims vonden dat mooi. Een vader genoot van het feit dat “het laatste oordeel” in de Koran precies hetzelfde is als in de Bijbel. Dan heb je echt wederzijds begrip.’

‘De votiefstenen hingen in de kerk en zijn herplaatst. Met de restauratie ontdekten ze opgevulde stukken in de muur. Je ziet nauwelijks wat ze voorstellen. Bij de “Gregoriusmis“, hardsteen, zijn koppen afgehakt en vrijwel volledig verdwenen. Van “Het laatste oordeel”, zandsteen, is meer bewaard gebleven. In 1566 sloegen de Beeldenstormers alles kapot. Ze komen om het orgel heen en zien de afbeelding van “Het laatste oordeel”. Ze schrikken zich wezenloos, want dát komt echt uit de Bijbel. “Gregorius” was voor hen alleen een verhaal uit de Katholieke misviering.’

Een overweldigend, rijk gevoel

‘In de avond luister en kijk ik naar het orgel, naar het tegenlicht, tussen de pilaren door langs de glimmende kaarsenkronen … Het gebouw gaat leven, dat maakt de Barbarakerk een belangrijke plek voor mij. Ik heb mensen bewust gemaakt van wat wij aan geschiedenis hebben. Het wordt levend voor mijzelf en dat kan ik ook weer delen.’

Rechten

Els van der Giessen 2024, Regionaal Archief Rivierenland, CC-BY-SA