Vóór de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Nederland is ontstaan in een delta waarin rivieren en zee elkaar ontmoetten. De delta was een waterwildernis, maar zijn vruchtbaarheid trok al vroeg de aandacht van de mens. Duizend jaar geleden startte de grootscheepse verovering van het land op het water.

Om het land bruikbaar te maken, moest het water worden beheerst. Dat gebeurde door aanleg van dijken, kaden, sloten, weteringen en sluizen. De dorpen gingen eerst nog op eigen houtje te werk. Maar tenslotte werkten ze samen om dijken met elkaar te verbinden en de afwatering te verbeteren. Door die samenwerking veranderde de delta in een lappendeken van polders.

Waterwolf

De dijk zorgde voor de uitbraak van een ware oorlog tussen mens en natuur. De rivieren waren door de bedijking teruggedrongen naar een kleine ruimte. Als het regenwater in de herfst of het smeltwater in de lente toestroomde, klom het rivierwater angstwekkend hoog. Dijkbreuken veroorzaakten verwoestende overstromingen. Daarmee was de 'waterwolf' geboren. Wanhopig probeerde de mens de waterwolf te temmen om de delta te kunnen blijven gebruiken voor zijn broodwinning. De vele doorbraakkolken langs de dijken belichamen het geweld van rivieren en zee, maar ook het verbluffende menselijke herstelvermogen.

Water als wapen

Al in de Middeleeuwen ontdekten de bewoners van de delta dat ze het water konden inzetten als wapen. Door op het juiste moment en op de juiste plek een dijk door te steken, kon de vijand een nat pak worden bezorgd en worden verjaagd. Bekende voorbeelden zijn de onderwaterzettingen - inundaties - bij de inname van Den Briel en het ontzet van Leiden in de Tachtigjarige oorlog. Minder bekend is het doorsteken van dijken door de Staatsen in de Duffelt, het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard. Ontdekt werd dat zulke inundaties lastig te sturen waren en grote schade veroorzaakten. De oplossing was een beheerst onder water zetten door slim gebruikte maken van het al eeuwenlang bestaande stelsel van sluizen, weteringen, sloten, kaden en dijken.

Water als verdedigingslinie

In 1672 werd het beheerst onder water zetten een groot succes. Een machtig Frans leger was bij Lobith de verzande Neder-Rijn overgestoken en de Betuwe binnengedrongen. Prins Willem III liet in Utrecht en Holland de sluizen openen. De boerensloten en -weteringen transporteerden het water naar de kleine polders uit de tijd van de ontginningen. De polderkaden en dwarsdijken die al eeuwenlang hadden beschermd tegen overstromingswater moesten nu het inundatiewater vasthouden. Zo ontstond in de zomer van 1672 een eindeloze blauwe massa, waarin de Franse opmars doodliep. De waterlinie was geboren.